Мултикултурата – проклетство или богатство

Честит Светскиот ден за разновидност на културите, за дијалог и развој!
Дваесет и први мај е прогласен за светски ден од ОН во 2002 г., што следи по Универзалната декларација за разновидност на културите на  УНЕСКО од 2001 г. Со декларацијата се прогласува дека „културната разновидност е неопходна за човечкиот род“, се говори за „културниот плурализам“ и дека „есенцијално е да се обезбеди хармонична интерактивност на луѓето … и волја да живеат заедно“. На овој ден се промовира културната разновидност, како и свесноста за вредноста на јазичната разновидноста.

Културната разновидност не е само неминовност во ерата на глобализација, мултикултурата постоела отсекогаш и насекаде. Денес во светот само 11% од државите може да се сметаат за монокултурни. Мултикултурата постои дури и во Европа, перцепирана како дом на етнолингвистички хомогени национални држави,  каде што клучни политички лидери ја прогласуваат мултикултурата за пропадната. Во Европа  се говорат 234 јазици, а сите држави имаат меѓу 3 и 42% немнозински етнички заедници, а две држави немаат мнозинство. Мултикултура постоела и во Берлин кој во 1700 г. имал 20% Французи, а ѝ сега  Германија признава пет јазици како малцински јазици. Добра илустрација за мултикултурата е видеото Европа во стои бои кое неделава кружи низ интернет.

Како македонското општество се справува со мултикултурноста? Македонија има разновидност на културата, која ги надминува песимистичките изјави за двонационалност, или стандардните описи за седум јазици што се говорат или неколку религии што се практикуваат. Нашата мултикултурата е многу повеќе од тоа, на пример 22 дијалекти се прогласени за културно наследство во 2011 г., а планирани се мерки за заштита на гагаускиот и мегленскиот јазик кои се во опасност од изумирање. Но според едно истражување, граѓаните се поделени околу тоа дали Македонија е подобро место поради многуте култури, односно имаат дилема дали мултукултурата е проклетство или богатство. Од каде е таа дилема? Иако меѓуетничките односи се подобруваат по 2001 г., повеќето граѓани сметаат дека тие се воздржани или ривалски. Предрасудите и недовербата се високи, висока е перцепцијата на етничка дискриминација, а етничките тензии се водечка причина за делби во општеството – живееме еден покрај друг, а не еден со друг.  Мултикултурноста во Македонија е на дното на 4 Д скалата: разновидност, разлики, поделба и спор (Diversity, Difference, Division, Dispute), односно се движи меѓу поделеност и спорови (конфликт). Хајделберг институтот за истражување на меѓународните конфликти меѓуетничките односи од 1991 г. наваму ги класифицира како отворен конфликт (2) и криза (3) во скала од латентен конфликт (1) до војна (5). Македонија е заробена во општествената (социетална) безбедносна дилема – „на Македонците (на кои Македонија им е се што имаат) за опстанокот на државата (и нацијата), а на Албанците дека ќе бидат маргинализирани во таа држава“. Тоа е дополнително комплицирано со непризнавањата од соседите, и  се надоврзува на  постојната перцепција дека (несправувањето со) мултикултурноста е причина за распадот на СФРЈ. Тоа ја намалува поддршката за мултикултура и дел од етничките Македонци,  мултикултурата ја оценуваат како самоуништување на Македонците и се залагаат за национална држава, а што на другата страна ја засилува подршката на етничките Албанци (ДПА, НДП) за двонационална држава.  И така во затворен круг.

За да биде национално богатство, треба да ја прифатиме мултикултурата и  да ја разбереме како вредност. За да биде национално богатство, мултикултурата не треба да биде заснована само на нашата етика и човекољубие и треба да биде повеќе од политика и уставно-политички систем, мултикултурата треба да има економска вредност и да придонесува кон економскиот развој и благосостојба од која можат да имаат добивка сите граѓани. Мултикултурата придонесува во економските постигнувања не само на земји како Австралија, туку и во ЕУ и Германија, дури дефинирана е и нова – интеркултурна компетентност.  Добивките се од пристап кон нови пазари до јакнење на човечки и институциски капитал. А пак добивките од повеќејазичноста се од индивидуално ниво, со подобрување на креативноста, до општествени и економски добивки – компетитивноста поради повеќејазичноста создава до 10% од БДП.
Како резултат на комплексни фактори, кои сигурно ја вклучуваат мултикултурата, Македонија е перцепирана како пријателска или неутрална земја од граѓаните на сите земји на Западен Балкан, од Хрватска (87%) до Албанија (94%), повеќе од било која друга земја од регионот. Тоа ја прави Македонија одлично место за регионален бизнис, регионален туризам (вклучувајќи и здравствен) и регионални студенти. Нашите културни и јазични вештини и мрежи можат да бидат основа за експанзија на нашата регионална трговија и инвестиции, но и на трговијата со Истокот и халал-пазарот. Уверен сум дека една поинаква Македонија, каде мултикултурата е разбрана како национално богатство, е возможна. Со стратегиски пристап можеме да ги направиме следните чекори и преку дијалог и развој да го постигнеме посакуваниот просперитет и благосостојба.