Митот за владините реклами

Во пресрет на почетокот на политичкиот дијалог, СДСМ објави пет теми за кои бара да се разговара и тоа: формирање техничка влада, одвојување на партијата од државата, медиумите, изборното законодавство и спроведување попис. Начелно сите пет теми се поврзани со изборите и изградениот опозициски став дека единствена причина зошто ги губат изборите, е тоа што власта ги „краде“ гласовите.

Едно од клучните подрачја се медиумите. Во оценките на набљудувачите на изборите постои критичка оценка за „нерамен терен“ за изборите, формулација што вообичаено реферира на употреба на државни ресурси или одвоеноста на партијата од државата и на медиумите. Во медиумите нерамниот терен го сочинуваа две работи: политичките реклами и (не)пристрасноста во информативната програма. Во изборите 2014 година, ВМРО-ДПМНЕ потроши повеќекратно повеќе од другите политички партии, што не беше случај во 2011 година кога СДСМ учествува со 1.51%, наспроти ВМРО-ДПМНЕ со 1.03% во прегледот за најголеми рекламери на комерцијалните телевизии. Оваа прашање не е толку прашање за регулација на медиумите, колку што е за регулација на финансирање на политичките партии.

Непристрасноста на медиумите или независноста на медиумите е централното прашање во подрачјето на медиумите. Во извештаите на Фридом хаус, Македонија има стабилни оценки на независноста на медиумите сè до 2010 година, со влошување на оценките во 2011/12 и 2013 година. Влошувањето на оцените најмногу се поврзува со затворањето на А1 и со судската постапка против Томислав Кежаровски. Во заднината на оцените има две критички нишки: влијанието на Владата преку владиното рекламирање и големиот број на судски постапки против новинари. Или на кратко, награда за своите, казна за туѓите. 

Второво прашање, судски постапки против новинари, требаше да биде разрешено со декриминализација на клеветата во 2012 година, кога кривичната одговорност за клевета беше избришана и заменета со Законот за граѓанска одговорност за навреда и клевета. Тоа не се случува, поради и непрофесионалноста на новинарите и многу високата суета на јавните личности, кои лесно посегнуваат по тужби за навреда и клевета. Покрај непрофесионалноста на новинарите во употреба на извори за информации, постои и ниска култура на употреба на правни совети како да се објават информациите, а да се оневозможи одговорност за навреда и клевета.

Првото прашање, владините реклами, се издигна на ниво на мит, бидејќи опозицијата го величи како клучна алатка за притисок на властите, а кон тоа придонесува власта која одбива да го објави вкупниот износ на расходи за реклами. Зачудува оваа митологизација на владините реклами кога постојат јавни и транспарентни податоци во сегашната Агенција за аудио и адудиовизуелни медиумски услуги или скратено Агенција за медиуми, порано позната како Совет за радиодифузија. Агенцијата објавува економски анализи за пазарот на радиодифузна дејност, и на нивната веб страна може да се најдат годишните извештаи од 2004 до 2012 година. Во 2012 година, вкупните приходи на сите телевизии во земјава се околу 43 милиони евра, од кои 24 милиони се приходи од реклами,  а разликата ја сочинува главно јавната радиодифузна такса за МРТ. Добивката на сите телевизии во земјава во 2012 година изнесува околу 3.8 милиони евра, во споредба со таа над 100 милиони на „Ти-хоум“. Во 2013 година Сител со добивка од 2.2 милиони се наоѓа на 40 место на 200 најголеми македонски компании. Колку од тоа учествува Владата со своите реклами? Во 2012 година меѓу 50 најголеми рекламери се наоѓаат Владата со 4.03 отсто и Министерство за финансии со 0.62 отсто. Доколку вкупните рекламни приходи се 24 милиони евра, со учество од 4.65 отсто владините реклами изнесуваат 1.116.000 евра. Со учество од помалку од 5 отсто во вкупните реклами, владините реклами не можат да имаат никаква значајност. Ако навистина имаат толкава значајност која им ја придаваат проопозициските коментатори, колкаво внимание има „Пивара Скопје“ која збирно за пиварницата и за „кока кола“ учествува со 5.35 отсто од вкупните реклами.

И за рекламниот пазар, за 95 отсто од рекламерите кои се приватни, клучен е рејтингот или гледаноста на телевизиите, нешто што граѓаните, а не властите, го одлучуваат со далечинскиот управувач. Од друга страна малкумина го истакнуваат проблемот дека 90 отсто од приходите на телевизиите се од реклами и дека приходите од продажба на програми се 0 отсто!!! 

А новинарите, можеби треба повеќе да го читаат делот од оценките на Фридом хаус кој се однесува на самиот еснаф: „општо, информативните медиуми се чини дека се високо партизирани, оставајќи малку простор за непристрасно известување. Многу новинари имаат недоволно ресурси и професионални вештини да прават комплексни истраги…“

Позначајно од владините реклами се структурните проблеми во медиумскиот простор: големиот број на медиуми во мал пазар, сопственоста на медиумите поврзана со политички партии, иако ова формално е разрешено, како и другите деловни интереси на сопствениците. Кога Зоран Заев и СДСМ рекоа дека лесно ќе се договорат со ВМРО-ДПМНЕ за сите други прашања вклучувајќи и медиумите, ако се договорат за техничка влада, дали ги имаа во увид дведецениските структурни проблеми. Или, пак, планираат да ги продолжат клиентелистичките односи по логиката „сјаши Курта да узјаше Мурта “.