Месец: м.г

Со воспоставување на политичкиот дијалог меѓу „големата четворка“ – ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА, се раздвижи јавноста и започна дебата за структурните промени што треба да придонесат кон подобра Македонија. За изненадување, повеќе идеи и предлози се слушаат од граѓански активисти и од помалубројните партии, отколку од „големата четворка“. Но дали е за изненадување што всушност нема идеи и предлози од големата четворка? Во неколку наврати во претходните години пишував на оваа тема, а особено ја третирав  во „Окупирај ја политиката 1 и 2“ во 2013 година.

Во други држави граѓаните ги губат илузиите за традиционалната репрезентативна демократија, поради тоа што од една страна избраните политичари не се способни да ги решат најбитните проблеми, а од друга страна клубот на политичари станува сè позатворен, а „брокерите на моќта“ работат само за сопствениот интерес и ги употребуваат гласачите само за одржување на власт. Ние во Македонија не успеавме ни да постигнеме традиционална репрезентативна демократија, па да ја доживееме кризата на истата.

Во „Да, отпор, но за чии лаги (3)“, напишав „СДСМ не се развиваше како политичка партија заснована на идеологија, туку како патрон-клиенталистички систем, кој потоа го пресликаа сите други партии… Во тој систем нема судир на идеологии или идеи, нема левици, центар или десница, туку судир околу самата власт, како начин на контрола на јавните ресурси“. Ваквиот партиски клиенталистички систем не само што го пресликаа сите политички партии, туку заедно го бранат. Заробувањето на политиката во Македонија, се случи преку две подрачја: меѓуетничките односи и заробување на политичкиот натпревар.

Меѓуетничките односи, односно заплашувањето поврзано со нив, од независноста до сега, партиските елити го користат како ефективен инструмент за владеење. Секогаш кога елитите сакале да концентрираат повеќе моќ или да ја закочат деконцентрацијата, без разлика дали се тоа подрачја како локална самоуправа или образование, се употребувал другиот како бауч.

Read more

Во претходниот коментар насловен „Украинско, бугарско или турско сценарио“, ги употребив трите модели во анализа на можната политичка разврска во Македонија. Притоа значењето на „турско сценарио“ беше останување на власт наспроти масовните јавни протести. Во меѓувреме се случија парламентарните избори во Турција, кои делумно го променија значењето на турското сценарио. На парламентарните избори Ердоган и неговата Партија за правда и развој (АКП), победија, но го изгубија парламентарното мнозинство за првпат по десетина години владеење.

Многумина тоа ќе го толкуваат исклучиво како спротивставување на граѓаните на „путинизацијата“ на Турција. Ердоган демонстрира јасни намери да го крои политичкиот систем на Турција според своја мерка и, откако ги исцрпи можностите за премиерски мандати, се насочи кон воведување на претседателски систем. Новата зајакната позиција на претседателот на републиката, претходно главно церемонијална позиција, беше најавена со екстравагантната претседателска палата. Како што во моментот стојат работите резултатите на изборите значат спротивставување на Ердоган и АКП.

Секако, зголемената авторитарноста на Ердоган предизвика зголемена мобилизација на општествени групи против него и неговите политики. Но резултатот на изборите е можеби повеќе резултат на либералните реформски политики на Ердоган, од почетните години. Позитивните постигнувања на Ердоган, како економскиот развој и намалување на национализмот и влијанието на војската, работат против него. Динамичниот економски развој под Ердоган ја јакне средната класа и неминовно ја поттикнува демократизацијата на Турција. Ердоган работеше и на намалување на турскиот национализам, особено негуван од војската, на пример во воспоставување на дијалог со Курдите. Исто така го врати имотот на религиозните малцинства, како православните, Евреите и Ерменците, одземен во Ататурковиот период.

Всушност, резултатот на турските избори е ваков каков што е најмногу поради успехот на Курдите – за првпат курдска партија влезе во турскиот парламент. Курдската Демократска партија на народите (ХДП) го помина високиот праг од 10 отсто и постигна историски успех. За потсетување, курдските партии во минатото биле забранувани и пратениците Курди се кандидирале како независни кандидати. Пратеничка стана и Дилек Очалан, 27-годишна внука на затворениот курдски лидер Абдулах Очалан. Прашање до сите критичари на Ердоган, и поддржувачи на кемализмот: дали тоа, изборот на Дилек Очалан во парламентот, ќе бил можен пред Ердогановиот период? Инаку, за потсетување во конфликтите со Курдите во Турција има околу 45.000 загинати луѓе. Доколку се анализираат резултатите, видливо е дека загубата на поддршката на АКП е во регионите каде постигна успех курдската ХДП.

Read more

Во претходниот коментар пишував за политичката криза во Македонија, која со митинзите на 17 и 18 мај, го постигна својот врв и би требало да започне разврската. Според туѓи искуства можни се три сценарија на разврската: украинско (промена на власта преку протести), бугарско (промена на власта преку избори) или турско сценарио (опстанок на власта). Украинското сценарио не е ниту посакувано, ниту возможно, додека СДСМ го посакува бугарското, а ВМРО-ДПМНЕ турското сценарио. Факторите што одлучувале за разврската се авторитарноста на лидерите и силата на општествените движења и политичките партии. Во Македонија и лидерството и поддршката е хибридна, што најверојатно ќе резултира во разврска која ќе биде различна од сите три. СДСМ со можности и на јавен притисок и на елитистичко решение („ново парламентарно мнозинство“), се чини нема доволно сили да издејствува преодна влада, без Груевски, на кратки патеки. ВМРО-ДПМНЕ и поради политички и поради економски причини  не може да наметне турско сценарио.

Дека е таква состојбата се гледа и во поместување на ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ од нивните почетни позиции. ВМРО-ДПМНЕ говореше само за правна разврска и тоа исклучиво на случајот „Пуч“. Од друга страна, СДСМ говореше само за политичка разврска (преодна влада до парламентарни избори). Секако и ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ може да одлучат да ги постигнат максималните позиции: апсење на Зоран Заев и рушење на премиерот Никола Груевски. Но да го постигнат тоа најверојатно ќе мора да ризикуваат рушење на државата. И тука не мислам да сеам страв дека Македонија ќе исчезне, но одење до крај толку ќе ја продлабочи политичката криза што таа лесно може да се претвори во безбедносна криза, а секако ќе ја урниса економијата и ќе не врати години наназад. Затоа и двете партии и ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ сега говорат и за политичка и правна разврска на политичката криза. Секако никој не е наивен дека ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ под политичка и правна разврска подразбираат сосема различни работи.

Read more