Сашо Клековски

Во претходниот напис коментирав за политичките партии и граѓанските организации, односно за партиските влијанија во граѓанскиот сектор, а по повод на неодамнешното преминување на граѓански активисти во СДСМ и коментари поврзани со тој чин. Мојот одговор поаѓа од тоа дека политичките партии и граѓанските организации се сестри, кои потекнуваат од истата слобода – слободата на здружување, како и фактот дека треба да го споделуваат просторот на (јавните) политики, бидејќи и двата сектора имаат начела на влијание на политиките. Но потребата за сестринско разграничување постои и со закон е утврдено непартиското начело на граѓанските организации, односно забрането е финансирање на конкретни политички партии и влијание на јавни избори.

Историска недоверба меѓу двете страни е од почетокот на транзицијата кога СДСМ  го воведе терминот граѓанско општество како противтежа на етнонацијата. Етнонационалните елити во таквото граѓанско општество видоа закана-предавство на националните интереси. Но и самите граѓански организации, во тој период, најголем дел излезени од чадорот на СКМ и Социјалистичкиот сојуз на работниот народ, по инерција ги продолжија своите привилегирани односи со левицата, што само ја продлабочи недовербата со десницата. Беа потребни години да се надмине тоа  недоразбирање.

Но на тоа недоразбирање се надоврза ново – граѓанските организации, наместо сестрински односи, кон политичките партии почнаа да градат сопернички и на моменти непријателски односи. Пред десетина години, при дијалог за дефиниција на граѓанскиот сектор, водечки личности од граѓанскиот сектор жестоко се противеа на вклучување на политичките партии во граѓанското општество, иако тоа е прифатено од водечки глобални организации како Цивикус. Сличен но помал отпор имаше кон вклучување на синдикатите, коморите, како и црквите и верските организации во концептот на граѓанско општество. Иако на пример, според Антонио Грамши, кој има придонес на современото разбирање на граѓанското општество, црквата е дел од граѓанското општество. Од каде беше тој отпор кон сестринските организации? Впечатокот е дека тоа се должи на привилегираниот однос што го имаа граѓанските организации кај странските донатори. Како во ретко која земја значаен дел од фокусот на странските донатори, посебно до пред десетина години, беа граѓанските организации. Странските донатори сметаа дека е доволно да се зајакне граѓанското општество, како клучна состојка на демократијата. Тој фокус значеше пристап кон многу ресурси. Тоа значеше дека граѓанскиот сектор разви позначајна структура од сите други форми на здружување: синдикати, политички партии и други, кои беа запоставени. И повеќе граѓански организации го продлабочуваа јазот кон другите, во обид да се заштитат сопствените привилегии. И да за заштити сопствената „чистота“, наспроти „валканите“ партии. И всушност првите осуди на премини од граѓански организации во политички партии, не доаѓаа од политичките партии туку од самите граѓански организации.

Read more

Политичките партии и граѓанските организации – прашање што одвреме навреме се актелуизира во целиот период по независноста на Македонија. Сега се актуелизира со изборот на Лидија Димова, извршна директорка на Македонскиот центар за европско образование (МЦЕО), и на Маргарита Цаца Николовска, претседателка на Институтот за човекови права, за претседатели на партиски совети на СДСМ. Како и секој друг настан на поларизираната македонска политичка сцена, преминот на граѓански активисти во политичка партија предизвика реакција во рамките на двата екстрема од одобрување до осуда.

Еден од тие што реагира е и Илија Димовски во написот „Невладин сектор и независни новинарство – Каде треба да биде границата“. Тој пишува дека  македонската јавност никогаш досега (во последните дваесетина години) не мислела и не мисли дека невладиниот сектор и медиумите успеваат да останат надвор од партиските влијанија и цели. Притоа Илија Димовски мисли на поврзаноста на СДСМ и невладиниот сектор. Иако се оградува дека мнозинството на граѓански организации се на нивото на професионалните принципи, Илија Димовски смета дека целиот сектор има лош имиџ поради злоупотребите на дел од нив кои поддржуваат политички партии. На крај повикува на храброст да се проговори за темата и на потребата од саморегулација.

При понатамошната дебата мора да се појде од разбирањето на разноличноста на граѓанските организации, кои ги има над 11.000, од хоби и спорт до човекови права, од мали локални организации до големи национални сојузи. За кого точно говориме кога говориме за граѓанскиот сектор?

Малкумина во Македонија кога расправаат на темата на политички партии и граѓански организации, имаат на ум дека расправат за сестрински односи. Политичките партии и граѓанските организации се сестри, кои потекнуваат од истата слобода – слободата на здружување загарантирана со членот 20 на Уставот на Македонија. Политиката – односно учеството во градење на јавното мислење и креирањето политики е основно начело на граѓанските организации утврдено со членот 14 од Законот за здруженија и фондации. Иста основа, исто поле на работа, доволно за континуирана дебата за сестринско разграничување. Дилема која колку е македонска, толку е и меѓународна!

Read more

Минатиот месец истекоа 100 дена на новото раководство на СДСМ. Во тие сто дена социјалдемократите беа критикувани за пасивност, а мојата критика беше за натамошната централизација на партијата преку централизацијата на изборот на претседатели на општинските комитети. Откако во октомври почна појасно да се наѕира новиот СДСМ, треба да се оддаде признание на партијата и новото раководство за постигнатото во краток временски период. Што е постигнато? СДСМ ја завршува својата раководна реорганизација, зазема појасни идеолошки позиции, отвора дебата за највисоките општествени приоритети на граѓаните … Секако имаше и можности што се пропуштени, но билансот е позитивен.

Со изборот на новите претседатели на советите, се завршува раководната реорганизација на СДСМ. Иако советите не претставуваат влада во сенка, за СДСМ ќе биде добро ако тие бидат основата за претставување на  политиките и личностите кои ќе треба да ги спроведуваат тие политики.

Во ситуација кога СДСМ е поразен на неколку последователни избори со стратегија на гласање „против“ („ВМРО-ДПМНЕ не чинат, гласајте за нас“), ќе мора да пристапат со стратегија на гласање „за“ („Гласајте за нас, бидејќи сме подобри“). На СДСМ му е потребно создавање на, за граѓаните, препознатливи партиски кадри како идни носители на функции и кои граѓаните ќе ги вреднуваат наспроти сегашните носители на функции. И секако потребна е акција, потребна е напорна работа. Како што Илинка Митрева, претседателка на Дипломатскиот советот,  веднаш започна со работа, со средба со сопартиец од Германија. Добро е што неколку личности излегоа од плакарот и од граѓански активисти преминаа во партиски. Уште подобро е што новиот состав навестува дека завршува времето на Бранко Црвенковски во СДСМ. За жал, СДСМ и овој пат ја испушти можноста како левичарска партија да промовира мултикултурност во партискиот состав, особено со избор на Албанци, Турци, Роми и други на челни партиски позиции.

Read more

Кога во мај оваа година со објавата на „Гардијан“ започна масовната шпионска афера предизвикана со откритијата на Едвард Сноуден, изведувач на Националната агенција за безбедност (НСА) на САД, личеше на веќе видено, личеше на случајот Викиликс од 2010 година кога започна објавувањето илјадници тајни документи на САД обезбедени од војникот на американската војска Челси (Бредли) Манинг. Но жестокоста на САД во потрагата по Едвард Сноуден, која заплаши и многу кавгаџиски и фалбаџиски светски лидери, кои еден по еден ги одбиваа барањата за политички азил, навестуваше дека можеби се случува нешто повеќе. Таа перцепција се засили со одлуката на Русија да му одобри привремен политички азил. Што толку важно знае Едвард Сноуден, што Русија се осмели да му брцне во око на Вашингтон?

Објавата на шокантно кршење на Четвртиот амандман на Уставот на САД, со прислушување на телефони на граѓани на САД и  надгледување електронската пошта и Интернетот на милиони луѓе со програмите ПРИСМ, Икс-кејскоре и Темпора, предизвика брза одбранбена реакција дека телефоните не биле преслушувани, туку била собирана метадата (податоци за податоците) и дека со прислушувањето биле спречени напади врз САД.

Во јули следуваше нова епизода.  Глен Гринвалд, новинар кој започна со објавувањето на тајните документи на Сноуден, објавил дека Бразил е меѓу земјите кои се систематски прислушувани. Тоа подоцна се разви во откритие дека е прислушувана и претседателката Дилма Русеф, што во септември доведе до откажување на нејзината посета на САД. На изјавата на претседателот Барак Обама дека „националните операции за безбедност општо имаат една цел и таа е да се осигури дека Американците се безбедни“, деновиве на германска телевизија ја демантира Глен Гринвалд. Според него, на случајот на Бразил, каде се прислушувани економски конференции, нафтени компании и министерството за енергетика, покажува дека „прислушувањето е за обезбедување на економски предности, и нема ништо со националната безбедност и дефинитивно ништо со тероризмот“. Тоа е особено интересно, земајќи и предвид дека Сноуден и не работел директно за НСА, туку за фирма-изведувач, познатата „Буз Ален Хамилтон“, консултантска компанија која нуди и „економски и бизнис-анализи“ и која има бројни скандали зад себе за врските меѓу политиката и бизнисот.

Read more

Сосема неблагодарно е да се коментира нечија одлука, вклучувајќи и судска одлука, без да имате пристап до сите информации и факти, врз чија основа е донесена таа одлука . Но судската одлука, односно пресудата во процесот за Томислав Кежаровски, а уште повеќе судското прес соопштение дека пресудата е во согласност со законот, мора да биде коментирано. Судот упатува на едукација на незадоволните од пресудата, но можеби судот ќе треба да се едуцира за слободата на печатот.

Не сум правник и почнав со моја самоедукација. Делото за кое се товари Томислав Кежаровски „неовластено оддавање информации и податоци за сведоците, соработниците на правдата, жртвите кои се јавуваат во својство на сведоци и нивните блиски лица“ е содржано во Законот за заштита на сведоци, а го нема во Кривичниот законик. Според Законот за заштита на сведоци, членот 42, лицето што ќе открие идентитет на заштитен сведок што „би им го загрозила животот, здравјето, слободата, физичкиот интегритет или имотот од поголем обем“ ќе се казни со најмалку четири години. Од тука произлегува дека прво треба да е докажано откривањето на идентитетот, а второ дека тоа треба да предизвика последици по заштитениот сведок. Во Кривичниот законик  најблиски се делата од член 368а „незаконито влијание на сведоци“ казниво со 1 до 3 години, односно до 10 години во случај на тешки последици или тешки телесни повреди, како и член 369 „повреда на тајноста на постапката“ казниво со парична казна или до една година затвор.

Судот тврди дека е изречена најблагата можна казна. Судот не е виновен што законодавецот одредил казна од најмалку четири години затвор. Но судот сигурно знаел за членовите 40 и 41 од Кривичниот законик со кои е предвидено ублажување на казната кога „ќе се утврди дека постојат особено олеснувачки околности и дека со ублажената казна може да се постигне целта на казнувањето“. Доколку судот го применел овој член ублажената казна би била две години затвор.

Read more

Протестите организирани од СДСМ по повод обвинението на Мирослав Шиповиќ, по акцијата „Претседавач“, уште еднаш го отвораат прашањето за мешање во работата на судовите. Ваквите случаи не се изненадување, бидејќи во земјата „имаме култура на апсолутна вистина на верско и идеолошко ниво, и високо ниво на нетолеранција“. Верувањето во апсолутна вистина е основа на недовербата во другите или „туѓите“  и во недовербата кон институциите, особено кога не ги раководат „нашите“.

И да беше проблемот само во политичките партии… Проблемот е во повеќемина од нас – имаме проблем да прифатиме туѓо мислење, вклучувајќи и кога е од судот. Верувањето во една апсолутна вистина, придружено со маскулиноста (мачо, машкоста) на нашето општество во кое се признава само победа/губитник (win/lose) решение на спор, создава крајно неповолна околина за судството. Исклучивата верба во победа на својата вистина е во конфликт со судската власт, бидејќи судските одлуки треба да се почитуваат и кога не се совпаѓаат со сопствената перцепција, верзија на вистината. Кој од нас, граѓаните, прифатил пресуда против себе на суд во граѓански спор и рекол судот постапил професионално и според законот. Е па, и партиите за жал, наместо да водат, се вклопуваат во таа култура. Како што пишував во „Балкан е ова, бе“ судството е прифатливо само во случаи кога одговара. Во спротивно, кога не одговара важи правилото „го прифаќам само судот на (сопствената) партија“. Тоа е позната изјава на Јосип Броз-Тито, долгогодишен лидер на СФР Југославија, за време на негово судење од претходните власти. Тој пример се учеше во образованието како позитивен пример многу децении. Како тогаш сега поинаку да реагираат тогашните ученици. Такво однесување практикувале сите партии досега: ВМРО-ДПМНЕ на пример со критиките на одлуките на Уставниот суд за веропоуката, СДСМ со спротивставувањето на апсењата на свои членови, така се однесувале и ДУИ, Обединети за Македонија итн. Ваквото однесување е многу штетно за (судските) институциите и градењето доверба во нив.

Read more

Предилинденски беше објавен напис „Македонските комунисти ја создадоа современата македонска држава“. Сега пред денот на востанието го препрочитував написот. Во написот носечки се неколку тези, дека „учеството на македонскиот народ во борбата против фашизмот, го отвори патот за создавањето на современа македонска држава“, „предводени од комунистите,…, дадоа преку 25.000 илјади жртви… Така се оствари вековниот сон на македонскиот народ – создавање на сопствена држава“ и дека „ако на 2 август 1944 година не беше формирана македонска држава…, нова објективна можност … немаше“. „Современата македонска држава ја создадоа македонските комунисти“ и „во име на нашата иднина, мора јасно и гласно да се кажува дека носители на проектот, во 1944 година беа комунистите“, а дека заслуги имаат и српските комунисти, кои како власт во Србија се откажале од Версајскиот договор и го признале правото на Македонците на своја држава. Во написот се разграничува разликата меѓу создавањето на современата македонска држава и претходното постоење на македонскиот народ. „Прогонот на сите борци за независна и целосна Македонија, … се тешки злочини“, но не смеат да бидат причина за сметање на државноста од 1991 година, односно „за да не се споменат комунистите, да се жртвуваат 47 години сопствена македонска држава“.

Иако не е до крај јасно со кого аргументира авторот, дотука сè е јасно и неспорно, за мене и сметам за огромно мнозинство на граѓаните. Да, македонските комунисти ја поведоа народноослободителната борба и антифашистичката борба, која во АСНОМ резултира со создавање на македонска држава. Тоа е признаено и во историјата и во секојдневната историја – на пример преку државните празници: го прославуваме 11 октомври Денот на народното востание и 2 август – Денот на Републиката, а 8 септември е Денот на независноста. За мене тезите се неспорни бидејќи не се исклучиви „или/или“, туку се вклучувачки „и/и“.

Read more

Насловот на мојот коментар е насловот на дебата што се одржа на 2 октомври, а на која не можев да учествувам поради отсуство од земјата. Дебатата е дел од серија дебати „Сто години Балкански војни – време за помирување“. Во воведот за дебатата се поставени повеќе прашања: првoтo, дали државата (името) е гарант за идентитетот или обратно; второто, дали спорот за името е спротивставен на интеграциите во ЕУ и НАТО (идентитет наспроти благосостојба); третото, дали интеграциите во ЕУ и НАТО се избор или нужност; и четврто, дали во решението треба да учествува јавноста (референдум). Дел од прашањата ја одразува загриженоста на етничките Албанци за сегашниот статус на евроатлантските интеграции. Бидејќи прашањата ја искажуваат искрената загриженост на дел од граѓаните на Македонија, заслужуваат искрен одговор и дебата.

Дали името на земјата и идентитетот, се неразделиви? Одговор со прашање: ако на албанското знаме се додадеше одреден елемент, да се разликува од знамето на Република Албанија, компромис кој го бараа етничките Македонци, дали тоа ќе влијаеше на идентитетот на етничките Албанци во Македонија? Јас верувам дека немаше да влијае, но етничките Албанци беа непопустливи по тоа прашање, сметајќи го знамето за интегрален дел од идентитетот. Зошто тогаш нема разбирање дека името на државата Македонија е интегрален дел од идентитетот на етничките Македонци? Но да одговорам директно, Македонци ќе има и ако државата се нарекува поинаку. Затоа што во Северна Ирска живеат Ирци, или во Велика Британија живеат Англичани, Шкоти итн. Затоа што Македонци живеат и во држави кои се викаат Албанија, Србија, Бугарија, Грција итн. Затоа што пред сè важен е националниот дух. Непопустливоста за името на државата е рефлексија на длабоката недоверба дека спорот не е за името на државата туку за идентитетот.

Дали ЕУ и НАТО се опција, избор или нужност? Дали ако не се интегрираме во ЕУ и НАТО ќе се зголемат другите (читај меѓуетничките) проблеми? ЕУ и НАТО се нужност за постигнување просперитет? Но тие не се гарант за просперитет и благосостојба. Од секоја земја, од нас зависи колку просперитет и благосостојба, ќе постигнеме, а ЕУ и НАТО можат само да го помогнат тоа, но не можат да нè заменат. Затоа има длабока економска криза во некои земји-членки на ЕУ, а просперитет во некои кои не се. Тогаш се нужност бидејќи ќе ги гарантираат меѓуетничките односи во земјава. Како ЕУ и НАТО ќе бидат гарант за меѓуетничките односи ако не се гарант за земјите членки? Зошто членки на ЕУ и НАТО со соочуваат со предизвици на интегритетот? Зошто Шкотска ќе одржи, а Каталонија бара, а прашање е на време кога Фландрија ќе побара референдум  за независност? Што кога ќе ја постигнеме целта, кога ќе бидеме член во ЕУ и НАТО? Која заедничка цел, идеја, сон ќе нè задржи заедно нас етничките Македонци и етничките Албанци? ЕУ и НАТО не можат да бидат цел, туку средство за постигнување на заедничка цел.  Доколку помирувањето било толку едноставно, сите ќе бевме помирени досега! 

Read more

Спроти основањето на Граѓанската опција за Македонија (ГРОМ) на 28 септември 2013 г., како и најавата за основање на Позитивна Македонија, повторно во јавноста се расправа за потребата од трета опција, алтернатива на ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ.

Но кога зборуваме за трета опција, дали сме прецизни, дали навистина зборуваме за трета опција. Да се зборува за трета опција е неточно. Ваквото тврдење не е поткрепено само со фактот дека во Македонија има над триесетина регистрирани партии. Ниту пак дека има повеќе од десетина парламентарни партии. Да се зборува за трета опција е доста етноцентричен концепт, бидејќи надвор од ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ, како парламентарни партии со самостоен настап се и ДУИ, ДПА и НДП. ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА имаат доволно избори зад себе, може да се сметаат за одржливи. Тие четири партии ги опишувам како големата четворка. Бидејќи веќе имаме пет, односно четири стабилни политички опции, можеме да говориме за шеста или евентуално петта опција.

Во раните години Македонија имаше исклучително разнолична партиска сцена. Но воведувањето на пропорционалниот систем, кој нема формален изборен праг, но има суштински, го фаворизира коалицирањето, и намалувањето на опциите надвор од големата четворка. Македонија имаше две трети опции – Либерал демократската партија (ЛДП) и Демократската алтернатива (ДА). Другите нови партии со одреден успех на изборите беа отцепени фракции од главните политички партии, како на пример ВМРО-НП и НСДП, две партии кои во првите избори на кои учествуваа постигна одреден успех, но кои се тек на времето се маргинализираа. Во 1998 година и ЛДП и ДА беа значајни политички фактори, со по околу 10 проценти на гласачи, на различните листи. Причините за исчезнување на партиите надвор од големата четворка, треба да се бараат во отсуството на внатрешна партиска кохезија. Додека и ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ, па и ДПА успеа да ги надминат фракционерските расцепи и да ги вратат отцепените гласачи, тоа не беше случај со ЛДП на пример. ЛДП настаната со обединување на ДП, Слободни демократи, ЛП и други партии, но со тек на времето полека се раситнуваше со излегувањето на ЛП, ДОМ и фракцијата на Стевче Јакимовски. По неуспехот со самостојниот настап на изборите во 2011 година, ЛДП не може да се идентификува по свои посебности.

Read more

Неделата на граничните премини меѓу Македонија и Косово беше како сите вообичаени денови, со ништо не откривајќи дека претходната седмица таму се одвиваше косовско-македонскиот трговски спор. Тој, како што одеднаш настана и ескалираше, така и се реши. Останаа многу непознати, и покрај многуте анализи.

Во една работа сите анализи се согласуваа: трговскиот спор не беше во интерес ниту на Косово, ниту на Македонија ниту на нивните граѓани. Во ниту еден момент не можеше да се идентификува јавниот интерес кој би се бранел. Доколку не станува збор јавен интерес, мора да се бараат специјални интереси. На специјални интереси укажува изборот на времето. Трговскиот спор ескалира една недела пред завршувањето на нетарифната мерка на Македонија за увоз на брашно од ЦЕФТА земјите. Едноставно трговскиот спор започна во момент кога било јасно дека тој може да трае кратко и дека на 15 септември ќе се реши. Покрај времето, втора работа која укажува на специјални интереси е несоодветноста на мерките што се презедоа. Косово воведе трговско ембарго на увоз на одредени македонски производи, што не е соодветна постапка според ЦЕФТА за одговор на нетарифната мерка на Македонија за увоз на брашно, и секако е задоцнет одговор бидејќи времето за мерката истекуваше. Но и Македонија одговори несоодветно со мерка која го отежнува слободното движење на граѓаните на Косово. Веднаш потоа македонските транспортери ја блокираа границата, освен за пешаци. Целиот спор се разви за неколку дена и тоа преку викенд, кога најголем дел од институциите не работат, што е навистина за чудење.

Доколку станува збор за фрустрација на Косово поради огромниот трговски дефицит кој го има со Македонија, можеби треба да се разговара навреме. Особено ако и претходно најавената косовска мерка за такса за македонските транспортери, одложена за по септември, е поврзана со истата фрустрација од трговскиот дефицит. Потсетувајќи се на најавата за такса за македонските транспортери, всушност ја разбрав реакцијата на македонските транспортери организирани од „Макам-транс“. „Макам-транс“ демонстрира како би реагирале и на воведување на такса за македонските транспортери од страна на Косово, мерка што многу би го погодила.

Read more