м.г – Меѓутоа

Добар почеток: предучилишен систем, наместо „баби-дадилки“

26/10/2012 by Сашо Клековски

Во почетокот на овој месец со коментарот „(Не)знаеме колку (не)знаеме“ го започнав моето коментирање на човечкиот капитал како дел од пошироката тема за митот на националните богатства на Македонија. Како што укажува насловот од минатиот коментар, ние живееме со мит за „одлични деца“, а подигнуваме онеспособени генерации. Отсега, ќе коментирам можни решенија.

Првиот чекор во секое решение е признавање на проблемот. Македонија не е земја со образовани граѓани! Нашиот образовен систем не произведува ниту бројност ниту квалитет што е потребен. Нагласувањето на проблемот не е поради пристапот „ништо не чини“, туку без признание за проблемот не можеме да пристапиме кон решение или докторски: „дури не признаеш дека си болен не можеш да бараш лек“. Е тука е првиот проблем: како да си признаеме дека сме необразовани! Дури и Владата која презема соодветни решенија, одбегнува јавна комуникација со јасна порака: луѓе, необразовани сме!

Откако ќе постигнеме јавна свест за проблемот, може да се пристапи кон решенија за образовната структура и квалитетот, кои може да бидат општи и специјални решенија. Добар дел од нив веќе се дел од Владината програма и се спроведуваат, но дел ќе повторам, нагласам или дополнам за градење на јасна слика.

Неповолната образовна структура (50% со основно или без образование), треба да се промени со задолжителното средно образование воведено во 2008 г., веројатно најзначајниот проект на оваа Влада, и со проширување на можностите за студирање. Тоа на долги патеки, до 2025 г., треба да обезбеди во возрасната група од 25-30 г. сите имаат најмалку средно училиште! Тоа треба да нè приближи кон тоа што Словенија или Полска го имаат сега веќе постигнато. Во последните години вклучувањето во високо образование е исклучително високо. Тоа е добро за постигнување на ЕУ 2020 целта за 40% млади вклучени во високото образование. Од друга страна високите уписи на факултет може да доведе до хиперпродукција на кадри со високо образование и до недостиг од кадри за занимања за кои е потребна средна стручна спрема или до состојба кога „кога шрафцигерот вреди повеќе од индексот“. Тоа доведува и до „арчење на памет“ (brainwaste), за илустрација тоа е кога на банкарски шалтер наместо некој со средноекономско се вработува дипломиран економист. Затоа ни треба баланс меѓу вклучувањето во средно и високо образование. И ако во вклучувањето во средно и високо образование бележиме напредок, во вклучувањето во предучилишно образование, и покрај воведувањето на деветолетката, бележиме значително заостанување – во 2008 г. 90% од 4-годишните деца во ЕУ 27 биле вклучени во предучилишно (или основно) образование наспроти околу 20% во Македонија. Можеби нашиот традиционален систем на „баби-дадилки“, без навреда за огромниот придонес на нашите супербаби, создава почетен и битен хендикеп во натамошниот систем на образование. Затоа треба многу поголемо внимание кон вложувања во предучилишното образование. Патем тоа е дел од решението и за проблемот на наталитетот на кој толку инсистира Владата во последно време.

Македонска фудбалска репрезентација

18/10/2012 by Сашо Клековски

Денот на народното востание, 11 октомври, ми овозможи мал одмор од пишувањето коментари. Ама паузата од две недели ми создаде и проблем, што да биде мојот фокус во овој коментар. Ова недела е означена со два меѓународни дена: 16 октомври – Светскиот ден на храната и 17 октомври – Меѓународниот ден на искоренување на сиромаштијата. Но откако, неделава, во интервју за „Актив“ одговорив дека одѕивот на граѓанското општество во борбата против сиромаштија не е толку ефективен како порано, станав свесен дека ми треба повеќе време за анализа која ќе понуди одредени решенија. Така таа тема отпадна засега. Втора можност беше да му одговорам на мојот читател Тоде кој мојот последен коментар „(Не)знаеме колку (не)знаеме!“, го оценил како одлична анализа, но дека без препораки може да се перцепира како нихилистички. Тоде, биди сигурен, можеби сум многу други работи, но нихилиста не сум, и најмалку еден следен коментар ќе биде посветен на подобрување на образованието.

Но тоа нема да биде овој коментар! Ми се случи нешто што во споменатото интервју за „Актив“ реков дека не ми се случува – дека за коментарите ми треба неколкудневни подготовки, што не ми овозможува да реагирам дневно. Но ете, ноќеска, по навивањето на фудбалскиот натпревар Македонија-Србија (1-0), си дозволив да реагирам импулсивно и планираната тема за образование да ја одложам за тема која не е моја – спортот и фудбалот.

Не è моја тема, бидејќи сум рекреативец – потпросечен во повеќето спортови, а гледам натпревари главно ако игра Македонија или македонски тим. Сепак спортот го препорачувам секому и поради психофизички баланс и поради можноста за социјализација – дружење со фудбал е подобро од гледање ТВ. Но натпреварот Македонија-Србија ме поттикна на поглед од друг агол.

Прво, да му го признам визионерството на Љубчо Георгиевски, кога на почетокот на 1990-тите, побара македонска фудбалска репрезентација. Во тоа време кога многумина навива за југословенски клубови, како што и јас навивав, покрај Вардар и за Партизан, во тоа време кога и тврдокорните националисти не се охрабруваа јавно да говорат за независна Македонија, не сум сигурен дека и јас, а богами и Љубчо Георгиевски, беше свесен за големината на идејата за македонска фудбалска репрезентација.

Идејата за македонска фудбалска репрезентација, на моменти беше кутнувана на земја и понижена. Не говорам за понижувања како поразот од Андора. Јас посебно тешко го доживеав поразот на Македонија од СР Југославија на 8 септември 1999 година. Тогаш скратената Југославија не победи со 2:4. Што нè победија дома, и тоа на нашиот Ден на независноста и не беше толку страшно – СРЈ тогаш беше прва во групата. Тоа што го доживеав понижувачки беше што дел од публиката незадоволна од нашиот национален тим почна да навива за скратената Југославија. Тогаш си реков никогаш повеќе нема да гледам македонска фудбалска репрезентација.

Ми требаа десет години да се вратам на стадион. Во 2009 г., мој пријател Американец ме покани заедно да го гледаме пријателскиот натпревар Македонија-Шпанија. Не сакајќи да одбијам пријател странец кој сака да ја гледа Македонија (и Шпанија секако), си дозволив да си го прекршам зборот и појдов на стадион. По 2009 г. „повлеков нога“ и ги следев националните тимови во ракомет во Задар и Белград и во кошарка во Познан. Исклучителни доживувања, и тоа не само кога победуваме! Десет години беа доволни да забележам одредени промени. Тоа ги изразив во изјава за Нова Македонија, во 2011 г. во новогодишниот број во „Колку нè измени 2011-та, што да направиме во 2012-та?“ говорев за новиот оптимизам и меѓу другото реков: „За мене големо симболично значење имаше доизградбата на фудбалскиот стадион во Скопје, кој со децении беше споменик на македонската неспособност да се завршат работите.“ На минатата 2011 г. секако посебна магија ѝ даде националниот кошаркашки тим, со својата борбеност до последен момент. Една интернет страна таа моја изјава ја прогласи за глупост од која „боли глава“. Но за (не)исправноста на мојот став, како и за идејата за посебна репрезентација, да оставиме одредена временска дистанца, ќе биде појасно.

АКТИВ: Долг е патот до зголемен граѓански ангажман

18/10/2012 by Администратор

Интервјуто е објавено на АКТИВ на 15 октомври 2012 година.

Сашо Клековски е дел од граѓанската сцена речиси 20 години. Долго време беше прв човек на Македонскиот центар за меѓународна соработка (МЦМС), една од најголемите граѓански организации во Македонија, и е добар познавач на општествените прилики и граѓанскиот сектор кај нас. Со него разговараме за граѓанскиот активизам и активното граѓанство, кондицијата на граѓанскиот сектор, влијанието на политиката и односот на медиумите кон оваа општествена сфера.

(Не)знаеме колку (не)знаеме!

04/10/2012 by Сашо Клековски

Во мај ја започнав темата за верувањето за националните богатства (капиталот) на Македонија. Ја започнав мојата хипотеза за неточноста на тоа верување, односно дека Македонија нема посебен капитал. Тогашниот коментар „Апсолутни вистини, доверба, толеранција и капитал“ го посветив на социјалниот капитал. Во овој коментар ќе се осврнам на човечкиот капитал – збир на човечки компетентности, знаења, квалитети…, кој се формира преку образование, наука, истражувања и култура.

Вообичаеното верување или мит е дека Македонија има висок човечки капитал, односно дека имаме образовани луѓе. Ова не е само верување – туку може да се прочита дури и во стручни студии или, пак е промовирано од Владата. Така во причините зошто да се инвестира во Македонија како прва причина се вели: „Македонија се гордее со својата образована, високо квалификувана и етичка работна сила“. Секако, тоа е зачинето со по некоја приказна за „нашите деца кои растураат по западните универзитети“. Всушност, ние веќе имаме мит за нашето образование (и човечки капитал) како супериорни. Тој мит за нашето образование е одразен со највисока доверба во образовните институции (62,1% во 2010 г.), а и наставниците, професорите се професија со највисока доверба во Македонија (66,6% во 2010 г.).

Така е во нашата митска слика за нас! Но реалноста е поразителна! Половина од населението е со неповолна образовна структура: 3,85% без образование, 10,77% со незавршено основно и 34,77% со основно образование. Со средно образование се 40,09%, со вишо 3,24% и со високо образование 7,28%. Нивото на постигнувања е уште понизок: во 2003 г. според Програмата за меѓународно оценување на учениците (ПИСА)-процената 87% од македонските ученици имаат резултати кои не се доволни за соодветно функционирање на модерно работно место, споредено со 40% во ЕУ15. Во Меѓународната студија за проверка на оспособеноста за читање со разбирање (ПИРЛС)-процената, учениците од четврто одделение постигнуваат полоши резултати од сите соседи и ЕУ членки. Меѓународната студија за трендовите во математика и природни науки (ТИМСС) од 2003 г. потврдува дека нашите ученици не се „суперученици“, резултатите и по математика и природни науки се под меѓународните резултати, и само 1% од учениците постигнале меѓународно напредно ниво споредено со меѓународниот просек од 7%. „Македонија има исклучително неповолна образовна структура“, „Осмооделенците се тапа по математика“- ваквите вести повремено стигаат до јавноста, но не успеваат да не вратат во реалноста. Одговорот за ваквите состојби се во квадратот: наставни програми, учители, услови за учење (училиштата) и домашната поддршка за учење / ученичката мотивација.