Во претходниот коментар, на кој сега се надоврзувам, наведов дека не се одржливи тезите за „тоталитарен систем“ туку може да се говори за полуконсолидирана демократија, слична на Хрватска, и иако Македонија има назадување од 2009-2010 година не се одржливи ни тезите за „ретро-комунистичко општество“ бидејќи оценките се подобри не од тие за 1991-1992 година, туку од тие за 2003-2005 година.

Ваквите разлики во гледиштата, општите и тие на проопозициските чинители, опозицијата не ги согледува како дел од причините за недоволно силната реакција на 24 декември, и меѓу граѓаните и меѓу политичката класа. Причините за тоа сè уште се бараат во народот или евентуално во водството на опозицијата.

Народот „греши“, тој е „шутрачки“ и „проста маса“ или во поблагата верзија „тоталитарниот модел“ најмногу одговара на македонската национална култура и тој не е наметнат од ВМРО-ДПМНЕ туку прифатен од граѓаните. Дали е така, дали граѓаните сакаат цврста рака? Во прилог на тезата на национална култура, која е овозможувачка за авторитарен систем, се историското наследство, како и социо-економската структура на Македонија. Македонија пред 1945 година била под окупација, а од 1945 до 1991 година живееше во тоталитарно општество. И под окупација и во државниот социјализам слободоумноста се казнувала и таквото историско наследство сигурно се одразило во националната култура на тогашните генерации. Дополнително земјата има исклучително неповолна образовна и социјална структура каде секој втор граѓанин е со основно образование или помалку од тоа, секој трет граѓанин е невработен, секој четврт активно бара работа и секој трет живее под прагот на сиромаштијата. Во истражување од Николина Кениг на Хофстеде модел на национална култура, во земјава постои прифаќање на висок јаз во моќта меѓу лидерите и следбениците, како и висока маскулиност (мачо-култура), со што двете карактеристики заедно одат во прилог на мачо владеење со голема моќ на лидерот. Како одраз на културните и социо-економски состојби – невработеноста и сиромаштијата како клучни општествени приоритети, во истражување на јавното мнение во 2007 година на Институт-Охрид, 21 проценти од граѓаните претпочитале добра демократија наспроти 69 проценти, кои претпочитале силна економија. Демократска влада претпочитале 39 проценти од граѓаните, наспроти 41 проценти кои сакаат лидер со „цврста рака“.

Read more

По 24 декември се разви расправа во јавната сфера за статусот на демократијата во Македонија. Интересот ми го привлекоа: „Треба да ѝ се даде отпор на лагата“ од универзитетски професор, во „Граѓански“, „Реинсталирање на нормалноста“ од уредник, во „Глобус“, „Живееме во ретро-комунистичко општество“ од експерт за човекови права и „Проблемот со македонската недемократија“ од активист, двете во Радио Слободна Европа.

Сумирано, основната теза е дека Македонија од демократски систем се насочува кон „тоталитарен систем“. Мнозинството грубо владее со малцинството, со повеќе ситуации на надгласување, односно „овој центар (м.з. ВМРО-ДПМНЕ) исто така, мисли дека го претставува народот, само затоа што го вклучува повремено на изборите, а во меѓувреме му ја одзема сета индивидуална и групна слобода на влијание на јавните работи“. Се придвижуваме кон „тоталитаристичко општество“ во кое „центарот наметнува идеолошки идентитет… ги монополизира сите, речиси сите институции и општествени сегменти…“, или „ретро-комунистичко општество… општество во кое многу институции и… модели потсетуваат на најголемите деформации на комунистичките општества“. Централен пример за наметнување идеолошки идентитет и монополизација на јавниот простор е „Скопје 2014“. Спомнуван пример се протестите и контрапротестите.

Ваквиот тренд, уредникот го гледа како „радикален дисконтинуитет во политичката пракса на демократска Македонија“, додека експертот за човекови права има дилема меѓу тапкање во место во целиот период по независноста, или ретрограден процес. Уредникот загатнува и прашање дали воспоставувањето на новиот тоталитарен модел најмногу одговара на политичките, културните, социјалните… капацитети на нашите луѓе.

Соодветно, „смената на режимот може да се случи со надворешна интервенција или како резултат на внатрешни експлозии“, а тоа треба да започне со „уривање на медиумската инфраструктура што го овозможува непреченото владеење“. Во таа борба „неутрална позиција нема“. Уредникот има стравувања дека „една нова власт нема да биде во состојба да ги совлада (автократските) предизвиците што ги отвори режимот“. Активистот се плаши дека „дискурсот на исклучување ќе биде следен од СДСМ, доколку дојде на власт“, правдајќи го тоа со трауматизацијата на политичкото малцинство (СДСМ).

Read more

Конфронтациите меѓу клучните политички актери ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ, по 24 декември, и практиката на политиката за која пишував во „Балкан е ова, бе“ и „Игра кој е кукавица“, продолжија во јавната сфера, за поддршка на „нашата“ и „туѓата“ (не)вистина за „мрачни сценарија“, од една страна, и „ диктатура“ од друга. ВМРО-ДПМНЕ во комуникациите ги прикажува сцените кои ја поткрепуваат сликата за „мрачни сценарија“, со многу јасен фокус на Бранко Црвенковски, претседателот на СДСМ, како главен негативец. СДСМ во својата комуникација се фокусира на оцрнување на целата власт како „диктаторска“, централен концепт е „отпорот“ кон „диктатурата“. И комуникациите на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ страдаат од селективност, се пренесува исклучиво тоа што одговара на сопствената вистина. Но тие на СДСМ страдаат и од очигледен недостиг на јасна цел и недостиг на ресурси. Тоа се гледа во неоригиналноста – позајмувањето: на симболот на српски „Отпор“, на спотот од „Bella Ciao” од протестите во Тирана, 2011 година, на „Мила знај“-македонскиот препев на „Bella Ciao” од „Звонко и другарите“ од 2011 година. Имаше и чудни пароли како таа од протестите пред седиштето на ВМРО-ДПМНЕ: „Македонија над сè“. Во 1992 година за „Македонија над сè“ од левицата се добиваше националистичка етикета, а во 2012 година левицата протестира под иста парола!?

Како и во секоја ескалација на конфликт, и двете страни жестоко удираат едни на други и се обидуваа да ги придобијат „третите“ на своја страна. ВМРО-ДПМНЕ се обидува да го спречи приклучувањето на „третите“ кон СДСМ со „потсетувањето“ на Бранко Црвенковски, а СДСМ настапува со барањето за „определување“. Така Бранко Црвенковски за Нова година порача дека изборот е меѓу „…да живееме понижени,…или… ќе се бориме! Трето нема! И секој кој мисли дека има трето, дека може да остане настрана од ова што ни се случува, се лаже и себе си и сопствената совест“. Паралелно од повеќе чинители следуваа изјави „за крај на толерантноста“ кон сите на кои 24 декември не им е значаен настан, или пак кои ги изедначуваат двете страни, или пак дека „неутралноста е мртва во Македонија“. Има и интересни и богати со хумор методи како тој за „сертификат за независни интелектуалци“.

Read more

Среќна Нова година! И честит Божиќ! Со мојот, како и на мојата најдрага, роденден на 13-ти, немам причина да верувам дека 13 е малер број, ниту да верувам дека 2013 година ќе биде малер-година. Но ќе биде година со големи предизвици. Клучно прашање во 2013 година требаше да биде напредокот во ЕУ интеграциите и планот на Филе „и преговори и решение“ на спорот со името. Требаше да биде клучно прашање, но јасно е дека тоа ќе биде политичката криза која започна со буџетската блокада.

Последниот коментар во 2012 година го насловив „Балкан е ова, бе“, како резиме на начинот на водење на политика, каде што теснопартиските интереси најчесто се ставаат пред пошироките јавни или национални интереси, и каде политиката е во мачо-стил, со цврсти, агресивни потези и каде секоја умереност се смета за слабост. И покрај разбирањето како се води политика, сепак по само една недела морам да си самозабележам дека доста наивно повикав на прекин на спиралата на ескалација на конфликтот, на лидерство што ќе ја прекине мачо-политиката, на дејствување во и на институциите, со постапки за можни кршења на законот, од било чија страна.

И ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ, колку што можев да забелажам, не го ни коментираа предлогот на пратеникот Павле Трајанов за формирање на анкетна комисија за 24 декември. Премиерот Никола Груевски го повикува СДСМ да се врати во Собранието, а СДСМ тоа веднаш го одбива. МВР ја отфрли претставката на ЗНМ за употреба на прекумерна сила врз новинарите. „Пучот стана пуф“ и јавниот обвинител не покренува постапки за дело против државата. И кршењето на Уставот е пуф, и нема претставка пред Уставниот суд. И ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ ја продолжуваат конфронтацијата. И ја доградуваат својата вистина. Така дознавме дека малку новинари се спротивставиле на отстранувањето од галеријата во Собранието и тие биле во комуникација со пратениците кои ја попречувале работата, дефокусирајќи нè од суштината – зошто јавноста е отстранета. Или дознавме дека републиканците го блокираат буџетот на САД, дефокусирајќи нè од суштината – дека легитимитетот на републиканците е во мнозинство кое го имаат во претставничкиот дом, еден од двата дома на Конгресот. ВМРО-ДПМНЕ игра на можен внатрешен раскол во СДСМ на прашањето на бојкот на локалните избори: дали десетици кандидати за градоначалници и стотици за советници, јасни добитници на локалните избори, како Зоран Заев или Стевче Јакимовски, ќе ги жртвуваат личните во име на партиските интереси. Затоа баш Зоран Заев мораше да соопшти на јавноста дека не само дека ќе има бојкот, туку и „пукање“, на локалните избори. Проследено со, да ми извини Заев, глупаво објаснување дека ВМРО-ДПМНЕ ќе пукале на избори на кои, па уште бојкотирани од СДСМ, ќе освои победа. Но да не биде само глупава закана, проопозициски чинители, веќе градат образложение зошто е оправдана употреба на насилство во рушење на власта т.е. на „тоталитарниот режим“, а СДСМ најавува и „други форми на дејствување“.

Read more

За крај на годината, нема коментар за сумирање на годината, темата за денешниов коментар се наметна. Темата се наметна, а се мислев за насловот помеѓу овој и „ММЕ кој прв почна“, „Враќање во иднината“… Пред се, длабоко жалење за трите повредени пратеници и за 18 повредени граѓани на 24 декември. Насилство не може да се оправда ниту со една политичка цел. За среќа, Скопје 2012 не беше повторување на Тирана 2011 година, кога погинаа три луѓе. Затоа сега ќе ги коментирам случувањата во Собранието, а за пред Собранието, само еден коментар, дека во рамките на очекуваното, „нашите“ доброволно, спонтано се собраа, а „другите“-„туѓите“, беа дојдени по наредба, директива, по неколку примени смс.

Вистините за „нашите“ и „туѓите“ протестанти, секако водат до проекција на „наша“ и „туѓа“ вистина, водат до две вистини: една за „обид за државен удар“ и втората за “диктатура која си ги покажа рокчињата“. И едната и другата вистина, се повикуваат на факти, фотографии… На сликата кога обезбедувањето го
извлекува Трајко Вељановски, претседателот на Собранието и Горан Минчев, СДСМ, „триумфално“ седнува во претседателската фотелја, или кога обезбедувањето на сила ја одвлекува Радмила Шеќеринска, СДСМ, од собраниската сала. На сликата на тегнењето на Насер Селмани (ЗНМ) или пак на насрнувањето врз Александар Спасовски (Сител).

„ММЕ кој прв почна“, затоа што секоја од страните, потсвесно ЗАСРАМЕНА од тоа што се случи, бара изговор, оправдание во нешто што другата страна претходно го направила. Радмила Шеќеринска е на сила отстранета од салата, зошто Горан Минчев на сила седна во спикерската фотелја. А тој пак го бранел Собранието, зошто Трајко Вељановски ја ставил точката за Буџетот за 2013 година на дневен ред на собраниската седница. А овој пак го направил тоа зошто опозицијата го блокирала буџетот. А таа пак идејата ја добила од ДУИ за блокадата со амандмани на Законот за бранители, и од ВМРО-ДПМНЕ блокадата на Буџетот за 2004 година итн. Кој и да почна, јасна е спиралата на ескалација на конфликтот, каде секој следен чекор се оправдува со претходниот чекор на партиските ривали.

Read more

Да се опишат соседските односи на Балканот, може да се употребат описи од двата екстрема од сестрински до душмански. Или, како што вели главниот негативец во филмот „Трето полувреме” на Балканот народите се „или роднини или душмани”. По противењето на Бугарија на одредувањето ЕУ датум за пристапни преговори за Македонија, македонски весник објави насловна страна – „Пукај бе, братучед, пукај“. Можеби за некого тоа е фигуративно изразување на близината со Бугарија, но за мене, и верувам и за многумина од Македонија тоа има буквално значење. Јас имам братучеди од сите соседни нации.

Комплексната историја на Македонија ги споила татко ми Панде, од село Прекопана, Вичо планина, Костурско, Грција, и мајка ми Убавка, од село Леуново, Мавровско. Селото на мајка ми е запалено од балисти во 1943 година, а на татко ми еднаш е запалено од Отоманци во 1902 година и од Грци во 1947 година, по што жителите се раселуваат. Тоа, како и другите услови, предизвикале семејствата да се растурат по целиот Балкан и подалеку. Така, денес, покрај Македонија, имам роднини-братучеди во Грција: Костур, Солун и Атина, во Бугарија: Габрово и Травна, во Србија: Белград и кум сум во јужна Србија итн… Најголем дел од најширокото семејство се чувствуваат Македонци, но има и такви кои се чувствуваат како Грци, Бугари или Срби. Веројатно имам роднини и Албанци. Пред 15-ина година бев во Вруток и секретарот на тогашната општина од ДПА, Куртеши, ми пријде и ми рече „земјак“. Да, Куртеши се од Леуново и според преданијата биле исламизирани Македонци. Од друга страна во Леуново се мешале со Шкретите, православна група која говорела албански јазик. Затоа тоа „пукај бе, братучед, пукај“ за мене има буквално значење и „и роднини и душмани“ ми е поадекватно од „или роднини или душмани“. И затоа за мене предизвик е постигнување на добрососедство, за да бидеме само роднини, а не и душмани.

Read more

Пред десетина дена на 4-от Форум на граѓанското општество на Западен Балкан во Загреб имав можност да ги проследам настапите на Штефан Филе, еврокомесар за проширување, и Едуард Кукан, европратеник и поранешен дипломат од кариера. Настапија во различни денови и со различни ставови. Филе ги обнови надежите за членство на Западен Балкан во ЕУ и воспостави одреден ранг каде по Хрватска, следеа Црна Гора, Македонија и Србија, а потоа Албанија, Косово и Босна и Херцеговина (БиХ). За Македонија, Филе ја нагласи платформата парафразирана како „и преговори и решавање на спорот на името“ или „преку преговори до добрососедски односи“. Филе разбуди надеж кај мене можеби зошто го кажа тоа што сакав да го слушнам и во што сум длабоко убеден – билатералниот спор на Македонија со Грција, како и другите проблеми најдобро и најбрзо може да се разрешат низ процесот на евроатлантски интеграции, а застојот во нив само ќе го продлабочи јазот. Утредента Едуард Кукан, настапи со „повик за будење“: предлогот на Филе „не успева да полета во Брисел“ (не добива поддршка), мисли дека спорот за името нема наскоро да се реши и во блокирањето на Македонија палката од Грција ја презема Бугарија.

Во изјавата за можноста за одредување на датум за преговори, минатата сабота за вестите на една телевизија, звучев преоптимистички, па појаснив дека шансите на Македонија се околу 30-40 проценти. Мојата изјава се засноваше на анализа на ЕУ-политиките на национално, регионално и европско ниво. Македонија стана кандидат во 2005 година, со одлука на највисоко ниво-на Европскиот Совет (премиерите на земјите членки). Како компромис меѓу различните интереси Македонија тогаш доби кандидатски статус без препорака за одредување на датум за преговори, што мислам дека се случи за првпат во ЕУ-проширувањето. Кандидатскиот статус имаше за цел да ја награди Македонија за спроведувањето на рамковниот договор и да ја стабилизира земјава по турбуленциите предизвикани со тогашната територијална реорганизација. Исто така тоа требаше да биде поттик на регионот во истрајувањето на патот кон ЕУ. Истовремено ЕУ го усогласуваше и сопствениот буџет за 2007-2013 година и обично тоа е време за договарање меѓу разните интереси во ЕУ.

Read more

Еве, и јас се приклучувам во борбата за учинок со бомбастични наслови. По ослободителните пресуди на Анте Готовина  и Рамуш Харадинај, осамнаа наслови како „Само Тарчуловски останува да скапува во затвор“, што ме инспирира за насловот на овој коментар. Бидејќи ако само нашиот Јохан е во затвор, мора ние да сме виновни за војните во бивша СФРЈ.

Сепак, темата поради влијанието на меѓуетничките и меѓудржавните односи, како битни за стабилноста на Балканот, бара помалку сензационализам, повеќе претпазливост. Ослободување на виновниците е „убиство на правдата“, но зар, нема да биде убиство на правдата, ако се осудат невини луѓе? Или пак во формираните предрасуди за вината има место за претпоставеност на невиноста само на нашите, но не и за другите?  На пример помина незапазено информацијата дека Меѓународен суд за воени злосторства во поранешна Југославија (МСВЗПЈ)  има осудено 89 луѓе на 1,380 години, и тоа: Срби – 67 лица со 1.125 години затвор (околу 81 процент од вкупните казни),  Хрвати – 14 лица со 183 години, Бошњаци – пет лица со 41 година, Албанци – две лица со 19 години и Македонци – едно лице со 12 години. Тука не се вклучени постапките водени пред националните судови.

Значи не е точно дека нема осудени од сите страни, а дали тоа е праведно распоредено секогаш ќе биде различно перципирано од вклучените страни (држави, нации), бидејќи сите тие имаат различни перцепции за сопствената вина во минатите војни. Повеќето држави, вклучувајќи и Македонија, поаѓајќи од претпоставеност на невиноста на своите граѓани,  даваа поддршка на обвинетите и се радуваа на нивното ослободување. Како што сега Хрватите и Косоварите се радуваат, а Србите негодуваат, можам со леснотија да предвидам обратна ситуација, ако МСВЗПЈ го ослободи Воислав Шешељ.

Read more

Помина 28 ноември, Денот на албанското знаме и на државноста на Албанија. Оваа година празникот уште поголем – се одбележува 100 години од основањето на Албанија. Голем јубилеј, но на прославата на големиот јубилеј како да нема добрососедска срдечност, повеќе се чувствува одредена горчина. Говорам за мене како граѓанин на Македонија и етнички Македонец. Од каде таа горчина, кога се залагам за мултикултурно општество, за почит на различните идентитети, за добрососедски односи…

Првата причина зошто не треба да имам такво чувство на горчина е поради тоа што јас за мене сакам слобода и право да бидам горд на мојата држава Македонија и моето знаме. Горд сум на огромното знаме кое го развиваат навивачите на спортските натпревари во ракомет и во кошарка, без разлика дали е тоа тука во Македонија, или во Задар, Познен, Белград… Бев горд кога илјадници луѓе со нашите знамиња ги дочекаа кошаркарите и ракометарите, или кога ја одбележавме 20-годишнината од независноста. И горд сум кога ќе прочитам дека „Македонското знаме се подигна во Торонто“ – пред Парламент на Онтарио, во пресрет на 8 септември 2012 г. Сакам Илинден слободно да се прославува со македонското знаме и во Грција и кај другите соседи.

Read more

По рана вечера во украински ресторан во Бишкек, Киргистан, со првиот поголем снег и минусни температури, во топлата хотелска соба, имам одлични услови за пишување на мојот следен коментар за Централна Азија. Овој пат инспириран од името на улица, тука во Бишкек, низ која поминав. Улицата се вика Пат на свилата.

Патот на свилата сведочи за една од најславните трговски рути за трговија меѓу Далечниот Исток – Кина, Јужна Азија – Индија и Блискиот Исток, Европа и Африка. Името на Патот на свилата е модерен термин за историска трговска мрежа, а го добива поради вносната трговија со свила. Но поточно е да се говори за патиштата на свилата бидејќи не станува збор за еден пат или рута, туку за систем на континентални и поморски патишта. Патот на свилата се повеќе континентални рути, кои од Кина поминуваат преку Централна Азија доаѓаат до Сирија и Турција, од каде се раздвојуваат кон Европа и Африка, како и повеќе поморски рути.

Патот на свилата е започнат од Кина од Хан династијата во вториот век пред нашата ера. На запад Персија го воспоставува Кралскиот пат од Смирна (Измир) до денешен Ирак. Прва консолидација на Патот на свилата постигнува Александар Велики, со проширувањето на империјата на исток и со воспоставувањето на Александрија Ексхата во Фергана долината за што пишував во „Од другата страна на империјата“.

Read more