Во пресрет на 21-от Ден на независноста, се потсетив на минатата јубилејна година, која беше не ден, туку месец, кој не се заборава. Кога ја оценував 2011 г. за новогодишното издание на „Нова Македонија“, изјавив дека „20-годишниот јубилеј од независноста како дел од континуитетот на самоизразување на Македонија како држава даде можност за нов оптимизам“. Но во оваа пригода нема да ја коментирам националната гордост, туку состојбата на нацијата од еден друг агол, од агол на клучната состојка на секоја нација.Ако нација е „големо тело на луѓе, здружени со одредена територија, кои се доволно свесни за своето единство, да бараат или да имаат самовладеење”, свеста за единството, за заедништвото, за припадност, за кохезија, е клучната состојка на нацијата.

Долги години етничките јазови и делби беа главната пречка за постигнување на кохезијата на нацијата. Етничките Албанци главно не учествуваа во конституирањето на независна Македонија – не учествуваа во референдумот за независност и во донесувањето на првиот Устав на независна Македонија. По 2001 година и рамковниот договор и зајакнувањето на внатреетничкиот партиски натпревар, растеа и партиските јазови и делби, меѓу ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ и ДУИ и ДПА. Овој процес на партиски делби, доколку не е екстремен, е корисен, бидејќи раслојувањето по други основи, освен етничката, е корисно за земја како Македонија, со повеќе етнички групи.

За жал од 2009 година досега, партиските делби станаа екстремни и кулминираа до степен кој може(ше) да го загрози единството на нацијата. СДСМ, како наследник на македонските комунисти и левицата воопшто, по повеќедецениски монопол на власта (и на вистината), по 2006 година за првпат се најде во ситуација на повеќе годишно владеење на ВМРО ДПМНЕ – македонската десница. Повеќегодишното владеење, во континуитет, на ВМРО-ДПМНЕ му е потребен, според некои за реструктуирање на македонскиот идентитет, а според моите разбирања за реституција или декомунизација. Процесот на декомунизација во основа ги опфати денационализацијата, лустрацијата и обележување на жртвите на комунизмот, вклучувајќи и со Музејот на жртвите на комунизмот, како и преиспитување на непријателската секуларност, со одбележување повеќе верски празници и со воведување религиска етика и историја во образованието. Дополнително е барањето повеќе простор за македонската десница во заслугите за македонската борба, илустрирано со барањето простор за дејци на ВМРО како Тодор Александров и Борис Сарафов.

СДСМ во старт демонстрира неразбирлив отпор и на целосно легитимни и неоспорни процеси како денационализацијата. Од друга страна ВМРО-ДПМНЕ дел од процесите ги наметна без доволна јавна расправа и партиципација. Наметнувањето на ВМРО-ДПМНЕ и неселективното спротивставување од СДСМ неминовно поттикнаа спирала на партиски делби. Прво мислев дека кулминацијата на партиските делби беше насилството при протестите на Плоштадот Македонија, па потоа дека тоасе случи со неучеството на СДСМ на јубилејниот 20-ти Ден на независноста, како протест на „Скопје 2014“. СДСМ на годинашниот Илинден, со поклонувањето пред спомениците на АСНОМ, Никола Карев и Методија Андонов-Ченто, споменици дел од „Скопје 2014“, ја признаа грешката со неучеството во 20-от Ден на независноста. Но сега мислам дека дното е враќањето на тактиката на „бугарските летоци“ – СДСМ, и кога е целосно во право, не смее да си дозволи скандирање „Бугари“ за ВМРО-ДПМНЕ, како при протестите за преименување на улиците во Скопје.

Read more

Реакциите кон САД се движат до двата екстреми: од сатанизација до величење.

САД како глобален чинител, неминовно предизвикува реакции поврзани со настани, во кои нивното учество се перцепира како клучно. Реакциите се движат до двата спротивставени екстреми: од сатанизација до величење. И Македонија не исклучок во тоа, а последните бран на реакции започнаа од Самитот на НАТО во Чикаго, а зачестија по настанот во Слупчане. Коментарите се движеа од „ЕУ и САД две децении водат валкана војна против Македонија“ до „безалтернативна Македонија“. Меѓутоа, дали работите се толку црно-бели?

Амбасадорот Кристофер Хил, од амбасадор на САД при нападот на Амбасадата на САД во 1999 г. до добитник на орденот „8 септември“ во 2008 г., е одличен пример на подемите и падовите во македонско-американското партнерство, подеми и падови какви што има во секое партнерство.

Антиамериканизмот во Македонија не е единствено движење, туку се состои од повеќе правци. Историски, од социјалистичкиот период, тоа е поткрепено од генерациите за кои САД и Западот беа идеолошките непријатели и за кои „Америка и Англија ќе бидат земји пролетерски“. Како анегдота се раскажуваше дека неколку години по приемот на Македонија во Партнерството за мир, нашата армија сè уште употребувала „плави“ ознаки за непријателите, а „црвени“ за сојузниците, а не обратно, според НАТО-стандардите. Модерниот антиамериканизам вклучува и левичарски – антимилитаристички и антиглобалистички групи, и исламистички групи, како и десничарски македонски национални групи. Понатаму ќе се задржам само на последниве.

Основниот поттикнувач на македонскиот национален антиамериканизам се фрустрациите предизвикани со спорот со Грција и од тоа предизвиканиот застој во евроатлантските интеграции. Ставовите се дека Македонија сторила доста за САД, од поддршката на интервенцијата во СР Југославија, до учеството во НАТО-мисии, а за возврат добила одложено признавање и контроверзен прием во ООН, одолжени евроатлантски интеграции, наместен воен судир во 2001 г. и промена на уставно-политичкиот систем, непринципиелна територијална организација.

Read more

Арапската пролет, во основа видена како процес на демократизација, има и секундарни ефекти како што се пролиферацијата на  оружје, одмрзнување на етничките прашања и измена на геополитиката.

Граѓанската војна во Либија, а сега и во Сирија, доведува до пролиферација на оружје, какво во нашето соседство  имаше со распадот на Албанија во 1997 г., што беше овозможувачки фактор за војната во Косово. Такви прелевања ќе има и сега, тоа веќе се случува во Мали, сосед на Либија, каде е прогласена независноста на Азавад, држава на Таурезите, берберски народ,  а може да се очекуваат и нови прелевања во соседните држави. Одмрзнување на етничките прашања се случува, покрај во Азавад, и на другите прашања на Берберите – нивниот јазик стана службен јазик во Мароко. Но многу поважен е развојот на настаните во Сирија.

Сирија е центарот на тоа што некогаш претставувал Левант (истокот) – земјите од Источниот Медитеран. Сегашната архитектура на држави е воспоставена со Сајкс-Пикеов договор од 1916 г. со кој Франција и В. Британија ги одредиле интересните сфери и, со тоа, денешните граници. Сирија е обратен пример на Ирак. Сирија, како и Ирак, е владеена од малцински групи, што биле вешти во правењето на сојузи. Сирија е владеена од малцинските Алевити (шиити), кои ги угнетуваат домашните сунити и Курди, но истовремено ги поддржуваат палестинските сунитски исламисти и Курдите во Турција.

Режимот во Сирија се одлучува на ризичен потег да игра на поделба и да сее хаос. Сириската војска забрзано станува  Алевитска милиција, која сè уште ќе биде најјака воена формација и која се фокусира на двата клучни града Алепо и Дамаск. Сирија се распаѓа и мали се шансите дека повторно ќе се воспостави централна власт како во минатото. Иако губи големи делови од Сирија, режимот останува клучен играч на теренот.  Со тоа „ иднината на Сирија е тоа што бил Либан, а сега е Ирак“.

Расте загриженоста од радикалните сунитски повици „христијаните во Либан, а шиитите во гроб“.  Во јули 2012 г. водечки интелектуалци на христијанските групи Сириакс, Халдеон и Асиријците, со декларација бараат автономен регион за христијаните во нова федеративна Сирија. Од сите групи, најважни се Курдите, кои се концентрирани во северниот дел на Сирија. Иако Сирискиот национален совет, во јуни 2012 г., во обид за зачувување на националното единство, за свој претседател избира сириски Курд, тоа не го спречува формирањето на  Курдски врховен совет, во Ербил, главниот град на Ирачки Курдистан, во јули 2012 г. Сирискиот режим со повлекувањето од градовите населени со Курди прави контраудар на сунитските Арапи и нивниот поддржувач Турција. Курдски народни единици преземаат контрола врз неколку града на границата на Сирија со Турција.

Курдите, се голем народ што нема своја држава.  Во Турција, Ирак, Иран и Сирија живеат околу 30 милиони Курди, од кои половината се во Турција, каде сочинуваат околу 20% од населението, концентрирани во југоисточна Турција. Курдите со години се борат за своја држава и неколку востанија на Курдите биле крваво задушувани. Во судирите во Турција, со  Курдската работничка партија (ПКК)  од 1984 г. се убиени околу 45.000 луѓе. Во Ирак по многуте жртви и првата автономија од 1970, денес Ирачки Курдистан е федерална единица на Ирак.

По првата изненаденост во Турција, поради слепата турска поддршка на сириските Сунити, станува јасна големата слика во Сирија, што ги менува турските сметки во Сирија. „1,200 км граница со Курди“, се создава „мега курдска држава“, се само дел од коментарите во Турција.

Read more

Зад нас е Лондон 2012 – „радосни и славни Игри“ кои несомнено ќе останат во долго сеќавање поради извонредните спортски натпревари  и  двете спектакуларни церемонии. Модерниот олимпизам се смета дека е осмислен од Пјер де Кубертен, кој е почетно мотивиран од идејата на психофизичко здравје за сите и во олимпизмот ги вградува своите идеали за спортот: вреднување на аматерскиот спорт, улогата на спортот во промоција на разбирањето меѓу културите и на мирот, како и дека „не е важен триумфот, туку натпреварот“. Денес олимпизмот вклучува филозофија за балансирана целина на психофизичките квалитети, а целта е спортот да биде поддршка на хармоничен развој на човештвото, со промоција на мирољубиво општество и заштита на човековото достоинство и недискриминација. Принципите се преточени во акција низ програми како „спортот и развојот“ или интеграцијата на Паралимпик игрите во Олимписките игри од 2008 г., вклучување на лица со хендикеп во Лондон 2012 или постигнувањето на учество на жени во сите национални тимови во Лондон 2012.

Од самото основање до денес, Игрите предизвикуваат контроверзии околу своите принципи како: аматеризмот наспроти професионализацијата (и комерцијализацијата), меѓукултурното разбирање и мирот наспроти политичка (зло)употреба, натпреварот наспроти победа по секоја цена, вклучувајќи со употреба на нелегални средства (допинг, местење резултати).

Олимпизмот со самото дефинирање на мирот како своја цел станува предмет на интерес на политиката. Сепак, клучен фактор на политичкиот интерес е олимпискиот успех. Низ бројки од 14 нации и 241 спортисти во Атина 1896 до 205 нации со околу 11.000 спортисти во Пекинг 2008 и Лондон 2012, Олимписките игри стануваат настан со најголемо влијание. Пекинг 2008 е досегашен повеќедневен настан со најголема глобална гледаност со процена од 4.7 милијарди гледачи или 70% од светската популација. Со такво влијание врз глобалната публика, неминовен е интересот на политичарите. Тој интерес некогаш се демонстрира дискретно пред се преку изборот на локацијата и спортскиот триумф или вулгарно преку бојкот или дури терористички акции. И тоа не е модерен феномен туку е присутно од почетоците на Игрите.

Вклученоста на политиката во Игрите преку политички бојкоти е присутна од самиот нивен зачеток. СССР во 1928 г. основа свои пролетерски игри „Спартакијада“, наспроти „аристократските“ Олимписки игри, и им се приклучува на истите дури во 1952 г. Поради спор за името Кина, НР Кина ги бојкотира Олимписките игри од 1952 г. до 1984 г. и се враќа откако ИОК ја преименува Република Кина (Тајван), во Кинески Тајпеј. Секако најмасовна политичка злоупотреба на игрите се случува на врвот на Студената војна со масовните бојкоти на Москва 1980 и Лос Анџелес 1984.

Олимписките игри иако се спортски натпревар на петте континенти, симболизирани во петте олимписки круга, според нивната локација долго време биле „северноатлантски игри“ – од 27 игри во Европа се одржани 16, во Северна Америка – 6, во Азија – 3 и во Австралија – 2, а досега не се одржани во Јужна Америка и Африка. Олимписките игри стануваат мегапроекти со рекордно високи инвестиции, во Лондон 2012 од 14,8 милијарди УСД или Барцелона 1992 од 11,4 милијарди УСД. Како мегапроекти Олимписките игри стануваат некој вид на меѓународно признание за националниот прогрес и престиж. На пример Токио 1964, Сеул 1988, Пекинг 2008 и Рио де Жанеиро 2016 се признание на изменетата меѓународна позиција на домаќините и новата глобална мултиполарност.

Read more

Блискиот Исток или Среден Исток и Северна Африка – МЕНА (Middle East and North Africa) во англо-американски контекст е регион со изразена доминација на автократски режими, создадени со сплет на повеќе фактори, а подржани од светските сили во периодот на Студената војна, со економска стагнација – просечен раст на БДП од 0,5% во периодот 1980-2010 г., невработеност и корупција. Последните десетина години во регионот и во САД се води дебата за развојот на регионот: дали во името на стабилноста и понатаму да се подржуваат автократските режими кои произведуваат се повеќе незадоволство (и нестабилност) или да започне решавање на натрупаните проблеми со демократизација по секоја цена, дури и по цена на изборите да победат организации како Муслиманското братство.

Муслиманско братство, основано во 1928 г. во Египет, се смета за највлијателно арапско движење и една од најголемите исламски организации, која комбинира политички и социјален активизам. Независно од братството се основаат партии, кои најчесто се главни опозициски сили во повеќе арапски земји. Контраверзите за нив се поврзани со ставот „исламот е решение за се“ и нивното наводно неоградување од насилство. Забранувано и често прогонувано, посебно во секуларните режими како Сирија, а нивните бунтови крваво задушувани, како масакрот во Хама во 1982 извршен од Хафез ал Асад, таткото на сегашниот сириски претседател Башар ал Асад. Но токму на сирискиот пример може да се види хетерогеноста на Муслиманското братство – додека членовите на сириското братство се прогонувани, Сирија е во сојузништво со Хамас, дел од Муслиманското братство во Палестина. Хамас, кога во 2006 г. го победува секуларниот Фатах – Палестинска ослободителна организација (ПЛО), е првиот случај кога Западот применува условно признавање на нивната победа.

Дебатата за демократизацијата на Блискиот исток ја обликуваат примерите во Турција и Ирак, како и тој во Алжир.
Социјалистички  Алжир, е земја каде во 1991 г. се одржуваат  првите плурални избори. Во првиот круг со големо мнозинство води салафистичкиот Исламски фронт на спасот (ФИС), што доведува до суспензија на изборите, забрана на партии засновани на религија и воен удар. Започнува децениска граѓанска војна од 1991 до 2002 г. во која се убиени над 150.000 луѓе. За одбележување е дека Општественото движење за мир , претходно Хамас – партијата поврзана со Муслиманското братство, се оградува од ФИС и насилството и учествува на изборите и го поддржува Бутефлика, сегашниот претседател на Алжир. Со тоа Алжир воспоставува пример на раздвојување на радикалните салафисти и умерените исламисти, но Алжирската граѓанска војна (како и таа во СФРЈ) станува чест изговор на режимите за одбивање на демократизацијата.

Read more

При крајот на втората недела од мојот престој во Киргистан – земјата од другата страна на империјата, почна да ми недостасува Македонија, но со дополнителна мотивација на читателите ова лето ќе посветам уште два написа, овој и еден во август, на Централна Азија.

Повеќе денови поминав во летното одмаралиште на Централна Азија: Исик-кул езерото, на падините на Тиан Шан. Престојував во санаториумот Аврора, кој го нарекуваат – санаториум легенда. Изграден во 1979 година, слично на неговиот македонски врсник хотел Метропол во Охрид, бил бисерот на брегот на Исик кул. Изграден е во форма на брод и посветен е на славниот руски крстосувач Аврора, Сеуште има задржано од својот сјај, посебно со прекрасната парк-шума од околу 50 хектари. За разлика од македонскиот врсник, Аврора сеуште е во државна сопственост, а во салите сеуште се чуваат собраните дела на Ленин. Како времето да застанало пред 30 г., чувство како враќање во младоста. Но секако дека најголем дел од магијата ја создава самото езеро, околните високи планини и секако киргиско-рускиот ритуал на пливање на изгрејсонце. Враќањето од Исук кул езерото кон Бишкек, првото на 1.600 метри надморска височина, повисока од наш Галичник, а вториот на околу 900 метри, скоро колку наше Водно, поради температурните разлики од 6-7 степени, многу ме потсеќа на враќањето од свежиот Охрид кон жешкото Скопје. Бишкек како и Скопје има “изгор лето, кочан зима”.

Read more

Како подолго од една недела не сум во земјата и сум на оддалеченост од околу 5.000 км, не се чувствувам удобно да пишувам на актуелни домашни теми. Затоа пишувам за Киргизстан, каде што сум сега и имам патувано повеќепати, а првпат го посетив во 1998 г..

Пишувам за земјата, од другата страна на империјата, таа на Александар Велики, земја толку далечна, а блиска. Александар Велики, стигнал до Фергана долината, денес на тромеѓето меѓу Киргизстан, Таџикистан и Узбекистан, каде го основал градот Александрија Ексхата, денес Хучанд во Таџикистан. Не го спомнувам тоа од историски причини, туку бидејќи Киргизстан е една од ретките земји каде сум патувал, а при спомнувањето на Македонија луѓето веднаш започнуваат со разговар за Александар Велики. Во 1998 г. ми остави впечаток посетата на неколку села во Фергана долината, каде луѓето раскажуваа за Александар, како да достигнал до тие далечни краишта пред неколку години, а не пред повеќе од 2.300 години. Но темата не ми е Александар, туку Киргизстан.

Зошто далечна, а блиска?

Киргизстан е централната земја во Централна Азија. Во земјата живеат околу 5.5 милиони луѓе. Киргизстан, за централно азиски услови, е меѓу помалите земји, без пристап до море, со четири поголеми соседи: Кина, Узбекистан, Казакстан и Таџикистан. Основана во 1924 г. како дел од СССР, стекнува независност во 1991 г. И покрај кратката историја на независност, Киргизите имаат долга слободарска историја. Знамето на Киргизстан е сонце со 40 зраци. Тоа го симболизира обединувањето на 40 племиња под водство на националниот херој Манас. Најголем дел од земјата е планинска (80%), и освојувачите никогаш не ги покориле целосно планинските предели, слично како во блискиот Афганистан. Но сепак Киргизстан, поради неговата позиција на Патот на свилата, бил освојуван од Монголската Империја, Кина, Узбечкиот Коканд Ханат и Русија.

Read more

Во април оваа година од „Нова Македонија“ ме прашаа за пишување коментари, што се совпадна со моите размислувања за започнување на блог. Се согласив, бидејќи сакам да анализирам, имам малку повеќе време откако не сум во раководството на МЦМС и поради тоа што исклучително ја ценам и институцијата „Нова Македонија“, како и нејзиното раководство и новинари. И така започна мојот блог Меѓутоа и објавена е мојат прв коментар во април 2012 г.

Овој 11. пат, коментарот се преместува во четврток, кога досега пишуваше Ана Мартиновска, која во периодот што следи се посветува на проширувањето на семејството, и ми ја остави одговорноста за пишување за промоција на родовата еднаквост и недискриминација за сите. Ќе ги следам тие вредности, бидејќи ги споделувам. И благодарам на Ана Мартиновска за одличните коментари и ѝ посакувам многу љубов и здравје во семејниот живот. Ана Мартиновска се извини дека во својата засега последниот коментар ќе си дозволи поинтимен тон. Јас ќе си го дозволам тоа на почетокот.

Темите за кои пишувам се општествено политички теми, но повремено ќе бидат и институциско-организациски теми и за себеразвој. Тоа се заснова на моето уверување за интегрираност на личниот, организацискиот и општествениот развој, односно дека човекот ги создава организациите и општеството според својот лик и своите вредности и начела. Вредностите и начелата се основата на секоја личност, организација или општество. Затоа моите коментари се насочени кон односот на одреден проблем и решенијата, препораки за тој проблем, засновани на вредности. Покрај наведените теми ќе пишувам и за самите вредности, како и за животот.

Во интернет-изданието на мојот коментар одредени податоци се поврзани-линкувани со изворите, а за илустрација употребувам фотографии или графици.

Како што забележаа некои читатели, во коментарите често употребувам прашални форми. Целта на тоа не е да шпекулирам, туку напротив, мој внатрешен порив да поттикнам аргументација и контрааргументација, размена, разбирање, да поттикнам дијалог. Да поттикнам што повеќе други луѓе да се вклучат во дијалогот, бидејќи јас сум свесен за недостатоците на моите знаења, и секако, за мојата субјективност – за моите вредности, начела и уверувања кои влијаат на моето осознавање на проблемите. Мојот клучен предизвик е да допуштам дека покрај мојата „вистина“ постојат и други „вистини“. Затао сакам дијалог за меѓусебно разбирање. Ваквиот, рационален стил на пишување, понекогаш е можеби премногу академски и недоволно личен. Понекогаш тешко балансирам меѓу личниот порив да вклучам многу собрани податоци и потребата од јасност. Ќе ми биде предизвик коментарите да бидат попривлечни – атрактивни и лесни за читање, разбирливи и во говорен јазик, да бидат едноставни.

Read more