Општо

Само што започна летово, започнаа и летните расправии за успешноста на туристичката сезона во Охрид. Наводно туристичката сезона била пропадната, хотелите и сместувачките капацитети биле празни, и градските власти планирале мерки за спас на сезоната. Пишувам наводно, бидејќи успешноста може да се мери само доколку постојат јасни очекувања и планови (број на гости и ноќевања) и јасни извештаи, а не ми е познато да постојат јасни очекувања. Секако самото спомнување неуспешна туристичка сезона предизвика голем број на коментари, секако најголем дел засновани на ривалитетот на Охрид и Скопје. Критичките гласови беа за високи цени и неуслужливоста во Охрид. Секако, на таа тема сите сме експерти и сите имаме свои ставови, а моето лично искуство е дека Охрид не е поскап од Скопје или други споредбени туристички дестинации, а за услужливоста имам и добри и лоши лични искуства, како во повеќето дестинации каде што сум патувал. Но точно расправата за цените покажува колку спротивни очекувања имаме за туристичката стратегија на Охрид, каква стратегија сакаме,  масовен, културен, врвен или каков туризам ќе се развива?

Една дигресија, ми се чини дека од исти извори  на новите медиуми се критикуваат  и цените во Охрид и ниските плати во странските фирми во економските зони. Истовремено тие извори не го поставуваат прашањето дали пониски туристички цени во Охрид ќе значат и пониски плати за вработените во туризмот? И додека сите знаеме колку се платени работниците во странските фирми, дали знаеме колку се платени тие во туристичкиот сектор? Дали знаеме дека просечната плата на работниците во угостителството е околу 13.000 македонски денари, и тоа за работа која вклучува работа во смени, ноќна работа и работа во викенди и за празници.

Ќе споделам мои согледувања за туристичката стратегија на Охрид, иако оваа сезона можеби главниот проблем е виша сила – силното невреме цело лето не само во Охрид и Македонија, туку и во поширокиот регион. Кога е толку лошо времето не само во туристичките места, туку и во местата главни извори на туристи, како Скопје или нашите соседи Србија и Бугарија, за очекување е  дека ќе има и намален број на туристи.

Read more

Балканот и Македонија повторно се во фокус на вниманието на ЕУ и НАТО, пред сè, како што пишував во „Спасибо, Путин!“, поради вознемиреноста на Западот од Путин и Русија. Балканот, и покрај ветувањата за ЕУ-интеграција, напредува бавно, поради своите слабости, но и поради зголемениот отпор за ЕУ-проширување во клучни земји на ЕУ. Во таков момент клучно е вклучувањето на Германија и лично на Ангела Меркел, канцеларката на Германија. Германија на 28 август 2014 година ќе биде домаќин на премиерите од Западен Балкан, настан кој е битен чекор во уверување на клучните чинители во регионот дека Германија и Ангела Меркел се подготвени да го поттикнат процесот на ЕУ-интеграции на Балканот, во деликатен момент на пораст на евроскептицизмот и во ЕУ изразен со отпор кон ЕУ-проширувањето и на Балканот изразен во пад на довербата на јавноста во ЕУ. По очигледната компромитација на Грција како водечка сила за ЕУ-интеграција на Балканот, многу е важно дека во Берлин постои разбирањето дека кредибилитетот на ЕУ-интеграциите во Балканот може да го поврати само земја како Германија. И таа обнова на кредибилитетот не значи дека Балканот веднаш ќе биде интегриран, туку дека постои германска гаранција за процесот.

Во рамките на балканската иницијатива на Германија, треба да се анализира и одговорот на Ангела Меркел, на прашање на прес конференцијата со српскиот премиер Александар Вучиќ, за спорот за името: „…ќе ме радува доколку наредниве месеци дојде до решение на проблемот со името“ и “Тоа не зависи само од Македонија, но зависи и од Македонија“. Ангела Меркел, како голем политичар со малку зборови упати многу силна порака. Јасно го изрази германскиот интерес, како претставник на Западот, за решение за спорот за името. Исто така јасно изрази дека тоа решение зависи и од Грција и од меѓународната заедница, но зависи и од Македонија. Земајќи го во обѕир зголемениот интерес на Германија, односно меѓународната заедница за решение, треба да се фокусираме на делот што зависи од Македонија. Притоа не смее да не обесхрабри евентуалното непримање на Македонија во НАТО во септември оваа година. Германија и меѓународната заедница ќе чекаат поволен момент за решение и во Грција, што земајќи ги во предвид состојбите таму, можеби нема да се случи до септември, но можеби ќе има нов развој потоа. Во тоа светло е и изјавата на досегашниот македонски преговарач за името и нов министер за одбрана Зоран Јолевски дека за приемот на Македонија во НАТО не е неопходен НАТО-самит, бидејќи  Македонија е веќе поканета, туку  тоа може да се случи на некоја средба на Северноатлантскиот совет. Тоа укажува дека можноста за решение за спорот за името не се затвора во септември, туку ќе постои и одреден период потоа.

Read more

„Фала ти, ама, да бидам искрен, не го прочитав (м.з. извештајот на комисијата за 24 декември). Мене друго ме интересира: има ли некој проблем што ние сами со разговор, без посредници, можеме да го решиме? Никогаш досега тоа не се случило. Што докажува тоа? Дваесет и две години, сè некој друг ни ги решава проблемите што сами си ги создаваме. И тогаш, кукаме, плачеме, меѓусебно се плукаме кај странциве, за тие да ни го решат проблемот. Што ти кажува тоа?“ Ова беше одговорот на пријател со кого го споделив Извештајот за испитување на настаните во Собранието на 24.12.2012 година. На новите медиуми, коментари како „очигледно (м.з. извештајот) пишуван на англиски јазик, потоа преведуван на македонски“  или „напишан во Брисел, потоа прилагодуван“. Дали овие тврдења се точни? Ако, да зошто е тоа така?

За извештајот за испитување на настаните во Собранието на 24.12.2012 година не треба да се анализираат формулациите, суптилни, вешти, типични за англоамериканската или европската политика, за да се види вмешаноста на странците или поточно Европската Унија, и на политичко и на стручно ниво. Тоа не е тајна, напишано е во самиот извештај. Извештајот во воведот ја наведува основата за работата на комисијата, т.н. Мартовски договор на политичките партии СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ и ЕУ. Според формулацијата комесарот Штефан Филе не бил само медијатор во мартовскиот договор, туку ЕУ е страна во договорот. Во воведот се изразува благодарноста на Даниел Тарчус и Петер Ванхут, набљудувачи-експерти од ЕУ кои помогнале во анализата и споредбените искуства. На деветтата работна средба биле нотирани препораките на ЕУ и бил предложен првиот нацрт. Во извештајот има целосен опис за политичкото и стручното учество на ЕУ. На крај потврдено и со прес-изјавата на комесарот Штефан Филе на денот на потпишувањето.

Read more

Промената на раководството во една политичка партија по низа на изборни неуспеси е многу добра можност за преиспитување на партиската доктрина, стратегија и програма. Во јавната дебата, по промената во СДСМ, се појавуваат три правци: првиот правец кој бара да не се преиспитува наследството на претходното раководство (статус кво опција), вториот правец дека е потребна вмроизација на СДСМ, и третиот правец е дека е потребна либерализација на СДСМ. Првиот не заслужува внимание – ако се изгубени низа на избори, статус кво е невозможно, мора да има промени.

Најгласен застапник за вмроизација на СДСМ е Саше Ивановски, уредник на Мактел, кој заслужува внимание поради својата неортодоксност и покрај неговата површност и вулгарност. Се препорачува вртење на СДСМ кон конзерватизмот: национализам и социјална конзервативност, со малку егалитаризам. Оправдувањето е дека тоа е моделот со кој ВМРО-ДПМНЕ победува, кој граѓаните го препознаваат и кој може да донесе победа на избори на СДСМ. Вртење кон национализмот треба да се направи во однос на спорот за името и за меѓуетничките односи, како и раскинување на коалицијата со ВМРО-НП и Љубчо Георгиевски, доколку не го смени својот став за Бугарија. Вртењето кон социјалната конзервативност ќе се постигне со истакнување на семејните вредности, поддршка на црквата („да се слика како пали свеќи“) и да се дистанцира од либерални теми, како ЛБГТ-правата. За истакнување на егалитарноста потребно е да се истакне скромноста (а не брендирана облека) и поддршка на политиките за сиромашните класи како субвенциите во земјоделието. Единствено што отстапува од конзервативниот авторитарен модел (на строг родител) е препораката да се вратат исклучените членови и да се дозволи фракционерство. Иако и тоа не отстапување, бидејќи ВМРО-ДПМНЕ по 2006 година ги врати назад сите отцепени партии со исклучок на ВМРО-НП и Достоинство.

Од друга страна во „Како да се ослободиме од монструмите“, Никола Гелевски, публицист, нуди странски искуства како либералите поефикасно да им се спротивстават на конзервативците. Клучна препорака е градење на сопствената етичка перспектива, бидејќи прогресивните политики следат од прогресивни вредности. Соодветно тоа би значело повеќе егалитарност и демократија, а помалку национализам и социјална конзервативност.

Read more

Во „На велосипед (1)“ пишував за Критичната маса, за велосипедот како урбано транспортно средство, за велосипедизмот како нов вредносен систем заснован на самоизразување, грижа за здравјето и за животната средина, како и за придобивките од велосипедизмот. А придобивките од велосипедизмот, економски, здравствени, сообраќајни, безбедносни, еколошки, и секако, личното задоволство и слободата, се неoспорни. Затоа се неопходни политики и мерки за подобрување на условите за велосипедистите во урбаниот транспорт.

Иако кај нас стереотипот за велосипедот како урбан превоз е дека се употребува како економска нужда (сиромаштија), велосипедот како урбан превоз е на врвот во најбогатите европски земји: Холандија, Данска, Шведска, Германија. Прирачникот „Возење велосипед: патот напред за градовите во ЕУ“ од 1999 година е еден од првите напори на ЕУ да предложи едноставни, нескапи и популарни мерки за развој на велосипедот како урбан транспорт. Потоа следат Белата книга за транспортна политика (Европска комисија, 2001), Зелената книга Кон нова култура на урбаната мобилност (Европска комисија, 2007) итн.

Што прават во практика? Берлин планира да изгради над 600 км на велосипедска мрежа, вклучувајќи 20 супербрзи рути, дел кружни, дел рути за брзо поврзување на градот со предградијата. Во Копенхаген, една третина од луѓето возат велосипед на работа или на училиште. И Копенхаген гради систем на супербрзи рути, кои вклучуваат и „зелен бран“ на раскрсниците. Во Копенхаген постои и систем за бесплатно изнајмување на велосипеди. Во Амстердам предност во сообраќајот имаат пешаците и велосипедистите пред автомобилите. Ама Амстердам и Копенхаген се рамни, лесни за возење велосипед и богати да инвестираат. Но не, толку добри примери има и во места каде климатските услови се неповолни како во ладниот и снежниот Стокхолм или во врнежливиот Кембриџ, или во планинската Швајцарија. И да, не само на северот, добри примери има и на југот на Европа. Ферара, Италија, има преземено низа мерки како пешачка зона во центарот, давање предност на пешаци и велосипедисти со ограничување на брзината за автомобили и двонасочност за велосипедисти во еднонасочни улици, рутите се израмнети и обезбедени се паркинг-места за велосипеди. Ако Италија, не е доволно јужно, слични примери има и во Португалија.

Read more

Пред десетина години, соочен со сопствените здравствени ризици, почнав да одвојувам време за спорт и рекреација, вклучувајќи и пешачење на Водно. Таму почнав да го согледувам порастот на рекреативниот велосипедизам. Но и велосипедизмот како урбан транспорт доживува нов пораст. Пријатно се изненадив од изградбата на паркинг за велосипеди во мојата поранешна организација – МЦМС и дека околу петтина од вработените возат велосипед за работа. Во мое време (звучи како да сум многу стар), велосипедот беше наменет за детска игра (познатиот велосипед „пони“) или за работа, главно користен од работници поради егзистенцијални причини.

Новиот пробив на велосипедизмот не го ценев толку кога пред неколку години холандската амбасада поттикна обележување на велосипедските патеки и возење велосипеди низ Скопје. Уште една холандска лудорија, си мислев. Пред неколку месеци забележав група на велосипеди на бул. Св. Климент Охридски во Скопје. Бидејќи тоа беше во периодот на протести на опозицијата, си помислив нашле иновативен начин на протести. Но набргу дознав дека тоа е „критична маса“ – група велосипедисти што се собираат и возат по улиците на градот. Целосно домашна иницијатива на неформална група на скопски велосипедисти „На точак“, чија цел е подобрување на условите за велосипедисти во урбаниот транспорт.

Критична маса е почната во 1992 година во Сан Франциско, по што се проширува во стотици градови. Во Сан Франциско почнува со 45 велосипедисти, а рекордот е забележан во Будимпешта со 80.000 велосипедисти во една критична маса. Името „критична маса“ е земено од документарецот „Враќањето на велосипедот“ – во Кина велосипедисти мора да се соберат во доволен број, „критична маса“, кога благодарение на својата бројност може да си го пробијат патот од автомобилите и да поминат на крстосниците. Во Скопје првата критична маса е организирана на 30 мај 2012 година и оттогаш се организира секоја последна среда во месецот. Средствата за промоција на акцијата се собираат со прилози на самите учесници. Досега се возени 12 критични маси. На КМ-12 низ Чаир учествувале 320 велосипедисти. Првата година возење ќе биде одбележана со 13-та критична маса идната среда, на 29 мај 2013 година.

Read more

Во почетокот на овој месец со коментарот „(Не)знаеме колку (не)знаеме“ го започнав моето коментирање на човечкиот капитал како дел од пошироката тема за митот на националните богатства на Македонија. Како што укажува насловот од минатиот коментар, ние живееме со мит за „одлични деца“, а подигнуваме онеспособени генерации. Отсега, ќе коментирам можни решенија.

Првиот чекор во секое решение е признавање на проблемот. Македонија не е земја со образовани граѓани! Нашиот образовен систем не произведува ниту бројност ниту квалитет што е потребен. Нагласувањето на проблемот не е поради пристапот „ништо не чини“, туку без признание за проблемот не можеме да пристапиме кон решение или докторски: „дури не признаеш дека си болен не можеш да бараш лек“. Е тука е првиот проблем: како да си признаеме дека сме необразовани! Дури и Владата која презема соодветни решенија, одбегнува јавна комуникација со јасна порака: луѓе, необразовани сме!

Откако ќе постигнеме јавна свест за проблемот, може да се пристапи кон решенија за образовната структура и квалитетот, кои може да бидат општи и специјални решенија. Добар дел од нив веќе се дел од Владината програма и се спроведуваат, но дел ќе повторам, нагласам или дополнам за градење на јасна слика.

Неповолната образовна структура (50% со основно или без образование), треба да се промени со задолжителното средно образование воведено во 2008 г., веројатно најзначајниот проект на оваа Влада, и со проширување на можностите за студирање. Тоа на долги патеки, до 2025 г., треба да обезбеди во возрасната група од 25-30 г. сите имаат најмалку средно училиште! Тоа треба да нè приближи кон тоа што Словенија или Полска го имаат сега веќе постигнато. Во последните години вклучувањето во високо образование е исклучително високо. Тоа е добро за постигнување на ЕУ 2020 целта за 40% млади вклучени во високото образование. Од друга страна високите уписи на факултет може да доведе до хиперпродукција на кадри со високо образование и до недостиг од кадри за занимања за кои е потребна средна стручна спрема или до состојба кога „кога шрафцигерот вреди повеќе од индексот“. Тоа доведува и до „арчење на памет“ (brainwaste), за илустрација тоа е кога на банкарски шалтер наместо некој со средноекономско се вработува дипломиран економист. Затоа ни треба баланс меѓу вклучувањето во средно и високо образование. И ако во вклучувањето во средно и високо образование бележиме напредок, во вклучувањето во предучилишно образование, и покрај воведувањето на деветолетката, бележиме значително заостанување – во 2008 г. 90% од 4-годишните деца во ЕУ 27 биле вклучени во предучилишно (или основно) образование наспроти околу 20% во Македонија. Можеби нашиот традиционален систем на „баби-дадилки“, без навреда за огромниот придонес на нашите супербаби, создава почетен и битен хендикеп во натамошниот систем на образование. Затоа треба многу поголемо внимание кон вложувања во предучилишното образование. Патем тоа е дел од решението и за проблемот на наталитетот на кој толку инсистира Владата во последно време.

Read more

Интервјуто е објавено на АКТИВ на 15 октомври 2012 година.

Сашо Клековски е дел од граѓанската сцена речиси 20 години. Долго време беше прв човек на Македонскиот центар за меѓународна соработка (МЦМС), една од најголемите граѓански организации во Македонија, и е добар познавач на општествените прилики и граѓанскиот сектор кај нас. Со него разговараме за граѓанскиот активизам и активното граѓанство, кондицијата на граѓанскиот сектор, влијанието на политиката и односот на медиумите кон оваа општествена сфера.

Read more

Во мај ја започнав темата за верувањето за националните богатства (капиталот) на Македонија. Ја започнав мојата хипотеза за неточноста на тоа верување, односно дека Македонија нема посебен капитал. Тогашниот коментар „Апсолутни вистини, доверба, толеранција и капитал“ го посветив на социјалниот капитал. Во овој коментар ќе се осврнам на човечкиот капитал – збир на човечки компетентности, знаења, квалитети…, кој се формира преку образование, наука, истражувања и култура.

Вообичаеното верување или мит е дека Македонија има висок човечки капитал, односно дека имаме образовани луѓе. Ова не е само верување – туку може да се прочита дури и во стручни студии или, пак е промовирано од Владата. Така во причините зошто да се инвестира во Македонија како прва причина се вели: „Македонија се гордее со својата образована, високо квалификувана и етичка работна сила“. Секако, тоа е зачинето со по некоја приказна за „нашите деца кои растураат по западните универзитети“. Всушност, ние веќе имаме мит за нашето образование (и човечки капитал) како супериорни. Тој мит за нашето образование е одразен со највисока доверба во образовните институции (62,1% во 2010 г.), а и наставниците, професорите се професија со највисока доверба во Македонија (66,6% во 2010 г.).

Така е во нашата митска слика за нас! Но реалноста е поразителна! Половина од населението е со неповолна образовна структура: 3,85% без образование, 10,77% со незавршено основно и 34,77% со основно образование. Со средно образование се 40,09%, со вишо 3,24% и со високо образование 7,28%. Нивото на постигнувања е уште понизок: во 2003 г. според Програмата за меѓународно оценување на учениците (ПИСА)-процената 87% од македонските ученици имаат резултати кои не се доволни за соодветно функционирање на модерно работно место, споредено со 40% во ЕУ15. Во Меѓународната студија за проверка на оспособеноста за читање со разбирање (ПИРЛС)-процената, учениците од четврто одделение постигнуваат полоши резултати од сите соседи и ЕУ членки. Меѓународната студија за трендовите во математика и природни науки (ТИМСС) од 2003 г. потврдува дека нашите ученици не се „суперученици“, резултатите и по математика и природни науки се под меѓународните резултати, и само 1% од учениците постигнале меѓународно напредно ниво споредено со меѓународниот просек од 7%. „Македонија има исклучително неповолна образовна структура“, „Осмооделенците се тапа по математика“- ваквите вести повремено стигаат до јавноста, но не успеваат да не вратат во реалноста. Одговорот за ваквите состојби се во квадратот: наставни програми, учители, услови за учење (училиштата) и домашната поддршка за учење / ученичката мотивација.

Read more

Во пресрет на 21-от Ден на независноста, се потсетив на минатата јубилејна година, која беше не ден, туку месец, кој не се заборава. Кога ја оценував 2011 г. за новогодишното издание на „Нова Македонија“, изјавив дека „20-годишниот јубилеј од независноста како дел од континуитетот на самоизразување на Македонија како држава даде можност за нов оптимизам“. Но во оваа пригода нема да ја коментирам националната гордост, туку состојбата на нацијата од еден друг агол, од агол на клучната состојка на секоја нација.Ако нација е „големо тело на луѓе, здружени со одредена територија, кои се доволно свесни за своето единство, да бараат или да имаат самовладеење”, свеста за единството, за заедништвото, за припадност, за кохезија, е клучната состојка на нацијата.

Долги години етничките јазови и делби беа главната пречка за постигнување на кохезијата на нацијата. Етничките Албанци главно не учествуваа во конституирањето на независна Македонија – не учествуваа во референдумот за независност и во донесувањето на првиот Устав на независна Македонија. По 2001 година и рамковниот договор и зајакнувањето на внатреетничкиот партиски натпревар, растеа и партиските јазови и делби, меѓу ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ и ДУИ и ДПА. Овој процес на партиски делби, доколку не е екстремен, е корисен, бидејќи раслојувањето по други основи, освен етничката, е корисно за земја како Македонија, со повеќе етнички групи.

За жал од 2009 година досега, партиските делби станаа екстремни и кулминираа до степен кој може(ше) да го загрози единството на нацијата. СДСМ, како наследник на македонските комунисти и левицата воопшто, по повеќедецениски монопол на власта (и на вистината), по 2006 година за првпат се најде во ситуација на повеќе годишно владеење на ВМРО ДПМНЕ – македонската десница. Повеќегодишното владеење, во континуитет, на ВМРО-ДПМНЕ му е потребен, според некои за реструктуирање на македонскиот идентитет, а според моите разбирања за реституција или декомунизација. Процесот на декомунизација во основа ги опфати денационализацијата, лустрацијата и обележување на жртвите на комунизмот, вклучувајќи и со Музејот на жртвите на комунизмот, како и преиспитување на непријателската секуларност, со одбележување повеќе верски празници и со воведување религиска етика и историја во образованието. Дополнително е барањето повеќе простор за македонската десница во заслугите за македонската борба, илустрирано со барањето простор за дејци на ВМРО како Тодор Александров и Борис Сарафов.

СДСМ во старт демонстрира неразбирлив отпор и на целосно легитимни и неоспорни процеси како денационализацијата. Од друга страна ВМРО-ДПМНЕ дел од процесите ги наметна без доволна јавна расправа и партиципација. Наметнувањето на ВМРО-ДПМНЕ и неселективното спротивставување од СДСМ неминовно поттикнаа спирала на партиски делби. Прво мислев дека кулминацијата на партиските делби беше насилството при протестите на Плоштадот Македонија, па потоа дека тоасе случи со неучеството на СДСМ на јубилејниот 20-ти Ден на независноста, како протест на „Скопје 2014“. СДСМ на годинашниот Илинден, со поклонувањето пред спомениците на АСНОМ, Никола Карев и Методија Андонов-Ченто, споменици дел од „Скопје 2014“, ја признаа грешката со неучеството во 20-от Ден на независноста. Но сега мислам дека дното е враќањето на тактиката на „бугарските летоци“ – СДСМ, и кога е целосно во право, не смее да си дозволи скандирање „Бугари“ за ВМРО-ДПМНЕ, како при протестите за преименување на улиците во Скопје.

Read more