Во 1998 година ми се случи едно од најпријатните изненадувања. Македонскиот центар за меѓународна соработка (МЦМС), кој тогаш го водев, доби награда за демократија и граѓанско општество, доделена од ЕУ и САД, по повод на 40-та годишнина од Римскиот договор. Наградата беше потпишана од Вилијам (Бил) Клинтон, Тони Блер, како претседавач на ЕУ и Жак Сантер, претседател на Европската комисија, а ни ја предаде тогашниот британски амбасадор Марк Дикинсон. Тоа што ме изненади не беше паричниот износ на наградата, тоа што ме изненади беше признанието. Признанието тешко се вклопуваше во мојата, во нашата негативна култура, култура на непрепознавање, на непризнавање на успехот, на доброто. Култура во која секогаш кога говориме за некој или нешто, почнуваме со слабостите, а добрите страни не стигнуваат на ред. Тогаш ја разбрав моќта на признанието на добрите страни, наспроти нагласување на слабите страни. Тогаш разбрав дека покрај проблеми, потребни ни се и успеси, потребни ни се позитивни модели.

Толку бевме инспирирани сите во МЦМС да донесовме одлука за воспоставување на две македонски награди: за демократија и граѓанско општество, и за одржлив развој „Херт Јан ван Апелдорн“. Низа на активисти и организации беа добитници на наградите во годините кои следеа. Последна година во која се доделија наградите беше 2005-та година. И тоа не беше свесна одлука за престанок на наградите, едноставно се случи. Дали како што ми вели еден од моите најдраги пријатели „на крај сето ова ќе го изеде ентропијата“, дали надвладеа непризнавањето?

Read more

Збогум Никола Младенов!

***

Заврши првиот дел од едни од најневообичаените избори досега, карактеризирани со контекст на разврска на политичката криза, со измената на територијалната организација на Кичево… Со политичката криза во заднината беше горлива потреба овие локални избори да бидат мирни и најефикасно спроведени. Во стручната јавност доминираа оцени за мирни избори, со висок одѕив, со одредени нерегуларности. Црна дамка се десетината изборни места кои се непреброени два дена. Оцените не ги споделува опозицијата, која најави поднесување на неколку стотини претставки. Можеби е поважно фокусот да се стави на проблемите надвор од денот на изборите и тука се издвојуваат три проблеми. Првиот е нетранспарентноста на финансирањето на кампањите и партиите воопшто. И на овие избори големите партии имаат нереални извештаи, некаде празни, некаде со огромни диспропорции меѓу приходите и расходите. Вториот проблем е нераздвојувањето на државата, и на национално и на локално ниво, од партијата. И третиот проблем е пристрасноста на медиумите.

Резултатите на овие најневообичаени избори исто така беа доста невообичаени за многумина набљудувачи. Прво еден поглед на резултатите на локалните избори од друг агол. Најголеми губитници на овие избори се „другите“, односно партиите надвор од „големата четворка“: ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА. Од околу 30 отсто колку што освоија другите во 2009 година, на овие избори вклучувајќи неколку етнички партии како НДП, ДПТ, СНС и СРМ, се сведоа на 14,1 отсто. Овие избори најверојатно значат крај за Нова Демократија, чии гласови се редистрибуираа во ДУИ и ДПА. Најверојатно ќе бидат крај и за НСДП, ВМРО-НП, и за ПЕИ, која беше само трета во Маврово-Ростуше. Можат да бидат крај и за ЛДП, која можеше да биде најголем добитник доколку останеше на политиката „ниту со ВМРО ниту со СДСМ“ на поранешниот лидер Јован Манасиевски. Недостигот на понуда од „другите“ може да е причина за околу 50.000 неважечки ливчиња. Токму храброста на ДОМ да за првпат настапат самостојно на локални избори им донесе околу 18.000 гласачи (1.6 отсто). Добитници се и повеќе независни листи, осебено во помалите општини населени со етнички Македонци. За истакнување е дека ќе добиеме и две или три градоначалнички, што е многу скромно, но далеку подобро од срамните ниедна градоначалничка во претходниот мандат. И една необичност, за првпат високо верско лице е избрано за градоначалник. Досегашниот муфтија Ружди Љата е избран за градоначалник на Дебар со поддршка од сите верски и етнички групи.

Read more

Влегуваме во завршницата на локалните избори кои ќе бидат едни од најневообичаените избори досега, бидејќи се одржуваат во контекст на разврска на политичката криза, на прва голема коалиција на лутите ривали ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ во Струга и Кичево…

Овие локални избори имавме и најдолги (од 2012-та) и најкратки кампањи. Додека сè уште говориме за предвремен почеток на кампањата, влегуваме во поинаква, во континуирана кампања, која нема почеток и крај. Дали влегуваме во период во кој од политичарите ќе се очекува континуирана активност на социјалните медиуми, на Фејсбук, на Твитер, и во контактите лице во лице? Всушност, дали како општество и како граѓани сакаме 20 денови кампања, со еден куп непотребни реклами и мегамитинзи, или пак секојдневна достапност на политичарите и директно и на социјалните медиуми? Дали тие континуирани трибини и дебати во интернет-просторот се одреден облик на партиципативна демократија?

ВМРО-ДПМНЕ во кампањата е како часовник, со сите детали од програми и интернет страни, до боја на вратоврската. СДСМ се одлучи за кампања која нема да биде медиумска туку повеќе лице во лице. Се случија и  дуелите меѓу кандидатите во Карпош, први по повеќе години. Сепак, влијанието на кампањата е релативно скромно и на скала од 1 до 10 (многу ми влијаеше), е оценето со 4.8, а само кај 5,3% од граѓаните влијаела да се одлучат за друг кандидат.

А кога сме кај кандидатите, демонстрираме релативна конзервативност – во повеќе регионални центри, кандидати се постоечките градоначалници што се борат за втор или трет мандат. Како пријатни изненадувања се појавија Никола Бакрачевски во Охрид и Хари Локвенец во Прилеп. Иако позната политичарка, изненадување е и кандидатурата на Теута Арифи за Тетово, колку што се сеќавам прв заменик-премиер кандидат за градоначалник. Но со толку многу кандидати кои се борат за втор или трет мандат и можен нивен избор, на следните локални избори во 2017 година ќе се соочиме со потреба за големa промена во клучните градови во Македонија.

Доколку во 2009 година малку кандидати имаа свои програми, сега во сите поголеми градови водечките кандидати имаат програми, а овие избори и ДУИ има програми за своите кандидати. Колку во медиумите да се истакнуваат некои од „веселите“ елементи на програмите, сепак програмите се клучен чекор напред, бидејќи ќе можеме да донесеме информирани одлуки и за четири години ќе можеме да мериме ветено-остварено.

Read more

Во јануари оваа година, кога советниците на СДСМ учествуваа во советот на една општина, разговарав со кандидатот за градоначалник на СДСМ од таа општина. Го прашав дали учеството на советниците на СДСМ на седницата е знак на попуштање и прекин на вонинституциското дејствување. Добив одговор што ме збуни, дека СДСМ нема политика на бојкот на работата на општинските совети. Ме зачуди таа контрадикција, меѓу однесувањето на национално и локално ниво, и возвратив со прашањето дали тоталитарен режим имаме само на национално ниво, но не и на локално ниво. Секако не со намера да укажам дека треба да се бојкотираат и локалните институции, туку да укажам дека е контрадикторно да се тврди дека имаме „тоталитарен режим“  и тој да не се бојкотира на локално ниво.

За ова контрадикторност претпоставувам биле свесни и „јастребите“ на „отпорот“, па оттука и цврстото инсистирање на бојкот на локалните избори, како дел од сеопфатниот „отпор“ кон „ненародната власт“. Затоа и договорот за решавање на политичката криза од 1 март, кој го обезбеди учеството на СДСМ на локалните избори, опозициските „јастреби“ го доживеаја како предавство.

Уште несоземени од договорот за решавање на политичката криза, следеше договорот за коалициски настап на СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ на локалните избори во Струга и Кичево. Овој коалициски договор има и партиско,  внатреетничко, меѓупартиско значење и меѓуетничко значење.

На партиско ниво, СДСМ поништи добар дел од политиката на „отпорот“. Како понатаму ќе се говори за „фашистичката ВМРО-ДПМНЕ“, „тоталитарниот режим“ и слични работи, а истовремено се коалицира во Струга и Кичево. Кој сега е „колаборационист“, по толку етикетирања за „конвертити“ и „колаборационисти“ на секој што сметаше дека вонинституциското дејствување на опозицијата не е соодветно. Како СДСМ планира локалните избори да ги претвори во „референдум“ против „ненародната власт“, кога за коалицијата во Струга и Кичево изјавува дека се воделе од локалните потреби. Па ако во Струга и во Кичево локалните потреби се пред националните прашања, зошто да се бара и очекува од граѓаните во другите општини на локалните избори да не им дадат приоритет на нивните локални потреби? СДСМ ги стави во ризик и можните гласови од етничките Албанци, кои според аналитичари-етнички Албанци, незадоволни од политиките на ВМРО-ДПМНЕ, пред се од „Скопје 2014“, и начинот на кој партиите на етничките Албанци се справуваат со тие политики, би гласале за СДСМ. По салтото на СДСМ од меѓуетничката коалиција со ДПА до внатреетничка коалиција со ВМРО-ДПМНЕ, многу веројатно е дека СДСМ ќе ги загуби симпатиите меѓу одредени гласачи-етнички Албанци.

Read more

Кој победи? Како по значаен натпревар, сите со љубопитност (се) прашуваа за победникот во спогодбата за решавање на политичката криза. ВМРО-ДПМНЕ веднаш се огласи дека не попуштиле на политичките уцени, СДСМ дека е постигната целта за предвремени парламентарни избори, та дури и Штефан Филе и Ричард Ховит твитнаа за големиот успех.

И ВМРО ДПМНЕ и СДСМ, во основа направија отстапки од своите почетни позиции. ВМРО-ДПМНЕ отстапи од отфрлањето на секаква вина, за да прифати анкетна комисија за настаните околу донесувањето на буџетот, пред и на 24 декември. СДСМ отстапи од ставот дека вината на власта е видлива без истрага и дека единствен излез се однапред договорени предвремени парламентарни избори. ВМРО-ДПМНЕ опстои на  ставот дека опозицијата со вонинституциско дејствување не може да ги помести локалните избори или да доведе до предвремени парламентарни избори. Секако, договорот од 1 март предвидува разговори за парламентарните избори во зависност од резултатите од локалните избори и од Анкетната комисија. Но дали СДСМ тоа ќе го добиеше уште кога ја имаше понудата за Анкетната комисија, која експресно ја одби? Затоа што со договорот или без договорот, доколку опозицијата добие повеќе гласови од власта на локалните избори и доколку Анкетната комисија утврди значајни прекршувања од страна на власта, СДСМ ќе има поголема јавна поддршка за предвремени парламентарни избори. А  придобивки од договорот имаат и ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ.

Доколку и ВМРО ДПМНЕ и СДСМ направија отстапки и имаат придобивки, зошто создадената перцепција за неуспех на СДСМ? Тоа толку не се должи на пренагласената комуникација на ВМРО-ДПМНЕ дека останале бескомпромисни. Тоа повеќе се должи на јавно искажаната разочараност на „јастребите“ од „отпорот“. Оцените дека договорот е „поволен за владината ароганција, но е поразителен за опозицијата“, не доаѓаат од провладини извори, туку од поддржувачи на „отпорот“. Доколку ми се случил неуспех на СДСМ, тој се случил многу порано, кога наместо барање на институциско решение, кое ќе добиеше многу поголема јавна поддршка се определи за во јавноста непосакуваниот бојкот на локалните избори. Политичката иронија бараше во Карпош да се судрат Андреј Петров, генерален секретар и еден од носителите на таа политика на СДСМ и Стевчо Јакимовски, сегашниот градоначалник на Карпош, еден од клучните чинители во СДСМ што ја напушти таа политика. Во СДСМ не покажуваат ни малку свест дека политиката на бојкот на локалните избори е грешка и така кампањата во Карпош ја започнаа со негативна кампања против својот довчерашен виден член, а кандидат на СНСМ – коалициски партнер на СДСМ во Сојузот за иднината. Или СНСМ и СДСМ не се повеќе коалициски партнери?

Read more

Во „Окупирај ја политиката (1)“ напишав дека сме сведоци на општо губење на илузиите за традиционалната репрезентативна демократија, поради чувството дека избраните политичари не се способни да ги решат најбитните проблеми. А самата (партиска) политиката се избегнува и постојат знаци дека клубот на политичари станува сè повеќе затворен, ексклузивен и клиенталистички. Партиската „одбрана“ на политиката како ексклузивен клуб е поставена во два круга: внатрешен, партиски со висока централизација и надворешен, со поставување пречки за непартиско политичко учество. Како да ги совладаме бедемите и да ја окупираме политиката?

Анонимен автор во „Помалото политичко зло“, објавен во Окно, поставува теза за системот како туѓ, украден од политичките и бизнис-елити, а отуѓувањето на политичката од општествената сфера и комплетната деполитизација се инхерентен производ на системот. Авторот смета дека во неможност да се отфрли системот во целост како неправеден, на граѓанинот му преостанува да биде прагматичен и да избере каде има повеќе материјални и нематеријални добивки. На граѓанинот му преостанува избор на помало политичко зло, избор меѓу ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ, врз основа на нивните политики во економски и општествени прашања. Во отсуство на позначајни, идеолошки, разлики, според авторот, подеднакво легитимно е некој да не може / не сака да го пресмета помалото зло, и да одбива да даде легитимитет на системот. Многу добра анализа, но, за жал изборот го сведува на две крајности: отфрлање на либералната демократија или (не) избор на помало политичко зло. Да, точно во Европа, во Словенија, Бугарија, граѓаните се дигнаа против системот и бараат заминување на корумпираните политички елити, но не нудат решенија. Не е многу позади нас пропаста на претходните обиди за социјалистичка револуционерна промена на системот.

Меѓу двете крајности избор на помалото политичко зло и револуција, мора да постојат достижни меѓурешенија.

Петер Креко, смета дека одговорот на антиестаблишмент движењата треба да вклучува некои од нивните практики и препорачува на политичките партии поблиска ангажираност со гласачите, повеќе идеологија, и помалку (политички) професионализам. Кај него решенијата се во рамките на подобрување на политичките партии како централен дел на политичкиот натпревар. И Звонко Шаврески, своевремено, препорача политички (партиски) ангажман.

Read more

Ветено, неостварено! Во изборен стил ветив дека овој четврток ќе следи продолжение на претходниот коментар „Окупирај ја политиката (1)“, но нема да го остварам и ќе мора да го одложам, а овој да го посветам на бојкотот на локалните избори.

Во играта кој е кукавица, ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ имаа уште еден круг на ескалација на политичката криза која на 16 февруари резултираше со одлука на СДСМ за бојкот на локалните избори на 24 март. Очекуван исход, бидејќи од октомври 2012 година на раководството на СДСМ му преостана само еден излез, да го одврати вниманието од локалните избори и да ја побара својата последна шанса – игра на сè или ништо, во едно „катаклизма-сценарио“ и повторување на „15 септември“.

Јасно се демонстрира стремење кон победник-губитник решение и отсуство на основно разбирање на (политичкиот) дијалог. Тоа се огледаше во целиот политички процес. Се огледаше во селективноста на приемот на пораките од меѓународната заедница, та така на некого му се слушаше само дека бојкотот не е решение, а на некого дека изменување на деловник без опозиција не е начин. Илија Димовски, пратеник на ВМРО-ДПМНЕ, во „Бојкотот е бојкот врз Македонија“ има одлични заклучоци дека: „…никогаш повеќе Македонија не смее да се занимава и да зборува за …пресметки, закани до внуци и правнуци. Македонија треба да зборува и да се натпреварува со реформи, проекти, позитивни мерки за вработување и успеси.“. Но тие не се применливи само на неразбирливите закани на СДСМ. Зошто ВМРО-ДПМНЕ и при сите реформи и проекти, врши понатамошна поларизација со негативната кампања за „гркот Бранко“?

За жал, веројатно политичкиот процес ќе продолжи така и понатаму. И покрај повикот дека ако има политичка волја сè уште има време за решавање на политичката криза, СДСМ немаат одговор како би изгледало тоа решение? Од партиските изјави јасно дека е поверојатно дека СДСМ ќе се обиде да го делегитимира изборниот процес. Тоа може да се случи или со опструкции на изборниот процес, што искрено се надевам, за нивно и наше добро, дека СДСМ нема да го направат, и/или со натпревар на „негласачи против гласачи“. Така СДСМ најверојатно ќе се најде во ситуација, по втор пат во историјата, да им порача на граѓаните дека имаат избор со неостварување на своето гласачко право. По втор пат, бидејќи и во 2004 година СДСМ со паролата „Некои прашања не заслужуваат одговор“ повика на бојкот на референдумот.

Read more

„Ние сме сведоци на општо губење на илузиите за традиционалната репрезентативна демократија. Причината за тоа e што се повеќе и повеќе гласачи чувствуваат дека нивните избрани политичари не се способни да ги решат најбитните проблеми. Гласачите ја избегнуваат политиката бидејќи ја перципираат како премногу професионална – во смисла на чувство дека политичките партии стануваат ефикасни машини за собирање гласови, каде што ‘брокерите на моќта’ работат само за сопствениот интерес и ги употребуваат гласачите само како инструмент во нивното настојување да практикуваат моќ. Во исто време, политичките класи сè повеќе се оддалечуваат од патеките на добро етаблираните кариери и постојат знаци дека клубот на политичари станува сè повеќе затворен.“ Ова не е цитат од домашен политички аналитичар, туку од Петер Креко, Директор на Институтот за политички капитал од Унгарија, и иако сосема е применлив на Македонија, се однесува на земјите од ЕУ.

Критики има и тука кај нас дома. Уште покритичен е анонимен автор во „Помалото политичко зло“, објавен во Окно, „Обичниот граѓанин го чувствува системот туѓ, украден од политичките и бизнис-елити, што и не е далеку од вистината. Отуѓувањето на политичката од општествената сфера и комплетната деполитизација се инхерентен производ на овој систем.“ Во 2006 г. кога Звонко Шаврески, претседател на „Полио Плус“, стана кандидат за пратеник, беше „дочекан на нож“ и тој во „Рубикон околу нас – и во нас“, објавен во Граѓански свет, ја образложува својата одлука да не биде „аполитичен и социјално ампутирано суштество“. И пишува: „Има „теоретичари” (кафанско/кулоарски) кои тврдат дека политиката е валкана работа и со неа се занимаваат само валкани политичари и нивните послушковци. Оваа теза обично ја пуштаат оние кои веќе ја ‘водат’ политиката, што во суштина значи „подмочување” на територија и одбрана од конкуренција во нивното трло. Демек: оставете нè нас да се ‘мачиме со олку валкана работа’“.

Во „Да, отпор, но за чии лаги (3)“, напишав „СДСМ се развиваше не како политичка партија заснована на идеологија, туку како патрон-клиенталистички систем, кој потоа го пресликаа сите други партии… Во тој систем нема судир на идеологии или идеи, нема левици, центар или десница, туку судир околу самата власт, како начин на контрола на јавните ресурси“. Ваквиот партиски клиенталистички систем не само што го пресликаа сите политички партии, туку заедно го бранат. Партиската „одбрана“ на политиката како ексклузивен клуб е поставена во два круга: внатрешен и надворешен.

Read more

Објавувањето на индексот на прес слободата 2013 на „Репортери без граници“ предизвика низа на коментари. Проопозициските чинители акцентот го ставија на падот на Македонија на глобалниот ранг од 34-то место во 2009 година на 116-то место, како и на посочувањето на Владата како единствен виновник за тоа. Провладините медиуми главно го премолчеа или го маргинализираа рангирањето, или вината ја префрлаат на делови од лошите оценки како „судското вознемирување“ каде што на пример го нагласуваат негативното влијание на опозициски чинители во вкупниот број на судски процеси против новинари. Дел од чинителите вината за состојбите ја побараа во самиот новинарски еснаф, а друг дел ги критикуваа „Репортери без граници“ и нивната методологија на индексот. И „Нова Македонија“ имаше серија на написи, а неделава започна со низа на колумни од колегите-надворешни соработници како „Новинари без граници“ или „Забрзано кон дното“.

Еден од моментите што се наметна е дека во информирањето за индексот, колку што следев, доминираше селективност. На пример, не само што ниту еден чинител, медиум, граѓанска организација, не го објави индексот на македонски, за да го направи достапен на пошироката јавност, туку и оценките за Македонија не ги видов објавени, тука во земјата, во изворна форма. Во Индексот во делот за Европа се вели „Надвор од ЕУ, слободата на информирање е во состојба на колапс. Во нејзините (ЕУ) граници, Унгарија и Грција се во битен пад. Балканот останува вкоренет во репресивните практики на минатото.“ Оттука произлегува јасен поширок и подлабок регионален контекст на проблеми во прес слободата. Понатаму овој регионален тренд се потврдува: „За Хрватска (ранг 64, раст +4) и Србија (63, +17), сликата е мешана… Албанија (ранг 102, пад -22), Црна Гора (113, -6) и посебно Македонија (116, -22), го влечат надолу индексот за Балканот“. За Македонија, како и другите две земји на регионалното дно се наведени „истите жални забелешки: судско вознемирување често засновани на несоодветно законодавство, недостаток на пристап кон јавни податоци, физичко и психолошко насилство против тие кои работат на вести и информации, пазарот на јавното и приватното рекламирање се употребува како инструмент, сивата економија држи под контрола витални делови од медиумите“.

Read more

Доколку поддршката меѓу граѓаните за демократијата како добар систем е јасна и значајна, дали проблемот е само во досегашниот демократски (не)учинок на лидерот, и во сегашниот избор на тактиката на политичка борба, или тој е подлабок?

Еден дел на проблемот е во досегашниот демократски (не)учинок на лидерот, и во сегашниот избор на тактиката на политичка борба. Како што аргументирав во претходниот коментар, во нација што не сака насилство, СДСМ ќе добиеше многу поголема поддршка од граѓаните доколку се одлучеше за институциско дејствување. И во самиот СДСМ се свесни за проблемот на досегашниот демократски (не)учинок на лидерот. Така поранешна пратеничка на СДСМ упатува повик за поддршка на опозицијата, па откако ќе се сруши „недемократскиот режим“, ќе може да дојде и до смена на водството на СДСМ. И самиот лидер на последниот протестен марш ќе изјави дека не станува збор за неговата кариера, бидејќи кариера имал, туку за демократијата. На прашањата зошто тогаш лидерот не се повлече, одговорот е дека само тој можел да го обедини СДСМ и да го победи Никола Груевски и ВМРО-ДПМНЕ. Е, тука е проблемот. Бранко Црвенковски и СДСМ веќе еднаш, на „15 септември“ (2002 година), добија мандат врз основа на слична нарација за спас на Македонија. Тогаш, по нецели две години, Бранко Црвенковски се откажа од доверениот мандат. Зошто сега повторно би поверувале на таа иста нарација? Втората работа е дека тезата за опозицијата што само под водство на Бранко Црвенковски може да победи е доказ за демократски (не)учинок на лидерот, односно за (внатрепартиската) авторитарност. Основата на авторитарноста е висока концентрација на моќ, во незаменлив лидер, кој политички ги елиминира своите (внатрепартиски) ривали. Доколку не беше така, СДСМ ќе немаше проблем да има ново лидерство.

Но сепак проблемот е подлабок од само авторитарноста на лидерот. СДСМ се развиваше не како политичка партија заснована на идеологија, туку како патрон-клиентелистички систем, кој потоа го пресликаа сите други партии. Тој систем е заснован на принципот „земи таму, дади ваму“ или „систем на размена каде гласачите во замена на политичка поддршка се здобиваат со добивки од јавниот процес на одлучување“. Покрај „земи-дај“ односот меѓу патронот и клиентот, постои и асиметрична моќ меѓу нив, што создава услови за (внатрепартиска) авторитарност. Во тој систем нема судир на идеологии или идеи, нема левици, центар или десница, туку судир околу самата власт, како начин на контрола на јавните ресурси. Во партијата изборите не се одвиваат од членството кон раководството, од „базата“ кон врвот, туку обратно. Раководството ги поставува општинските раководства, ги избира учесниците на партиските конгреси, кои потоа го избираат лидерот. И на пропорционалните листи за пратеници во Собранието се вклучуваат избраните од лидерот, кои му возвраќаат со негова поддршка. Ваквиот партиски клиентелистички систем општо земено го пресликаа сите поголеми и помали политички партии во земјава. Имаше една историска изјава на министер на СДСМ, ми се чини во 2002/03 година, дека „и ВМРО-ДПМНЕ сакале да создадат своја олигархија“. Од 2006 година ВМРО-ДПМНЕ со воведувањето на доктрина на народна или демохристијанска партија е во обид на градење на идеолошки пристап наместо клиентелистички принцип. Ваквиот систем се вклопи во социоекономскиот амбиент на висока невработеност и каде клучниот производ на партиите стана вработување на своите поддржувачи. Клиентализмот, како општо прифатена партиска практика, дури јавно се демонстрира во извештаите за отчетност – за финансирање, каде политички партии ги навеле донациите од партиските членови кои се вработени како државни службеници. На ваквиот систем му се потребни јавни ресурси за одржување, а во нивен недостаток системот се контролира со централизирана моќ.

Read more