Јавната расправа за (законот за) абортус, е темата на која повторно се судруваат две различни идеолошки гледишта. Претходните години тоа беа веропоуката во државните училишта во контекст на секуларна држава, а во последниот период и ЛБГТИ заедницата, односно сексуалната ориентација. За многумина, и последната расправа за абортусот е изненадување, бидејќи станува збор за стекнато право. Најверојатно изненадувањето е и поради инерцијата на поранешниот еднопартиски систем и соодветно еден идеолошки поглед на општествените прашања. Но таа инерција на еден идеолошки поглед се обидува да ја прекине ВМРО-ДПМНЕ од 2006 година наваму, кога ВМРО-ДПМНЕ настапи со повеќе идеологија, презентирана во „Доктрина – вредности на ВМРО-ДПМНЕ“, според која конзерватизмот и народните и демохристијански традиции се основниот стожер на партијата.

Крајно поедноставени двата идеолошки концепти на левицата и десницата може да се дефинираат како либерални или прогресивни и конзервативни или традиционални концепти. Либералниот концепт е идеалистички, насочен кон иднината, клучни вредности се еднаквоста и солидарноста, фокус е општеството. Конзервативниот концепт е прагматичен, насочен кон минатото, клучна вредност е слободата, фокус е индивидуата. Разликите во двата концепти се одразуваат во економијата и општеството. Во економијата десницата е насочена кон дерегулација и намалување на даноците. Но во услови на неолиберален капитализам и намалување на разликите во идеолошките пристапи во економијата, понагласени се разликите во ставовите за општеството. Левицата се залага за заедница заснована на етика, инклузивна, мултикултурна  и која се развива. На другата страна заедницата е заснована на морал, ексклузивна, етаблирана, националистичка. Концептите се разликуваат во  однос на семејството, вредностите кои детето треба да ги научи дома, како и ставот кон религијата. Од тука на глобалната политичка сцена најчесто идеолошките разлики се видливи околу прашањата за абортус и истополови заедници.

Read more

Последниов период во известувањето за Грција, често се среќаават написи за ксенофобијата во Грција, осебено поврзани со третманот на доселениците, издигнувањето на Златна зора, кои се во спротивност со вообичаените изјави за Грција како колевка на западната цивилизација и родно место на демократијата.

Таквите спротивности колку се вина на Грција, толку се и на Европа. Грција како „најромантичниот дел“ од историјата на Европа, во основа е одраз на европското разбирање на конвенционална национална држава или држава – нација. Тоа е разбирање за луѓе со заедничко минато, култура, јазик, економија и територија и единствена самосвест. Обединувачкиот капацитет го обезбедуваат државата, религијата и култура. Конвенционалната национална држава накратко ја опишувам со „еден крал, една нација, една црква, еден јазик“.

Во Грција, воспоставувањето на држава-нација, од борбата за независност (1821-1829 г.), преку независноста (1830 г.), неколкуте територијални проширувања (од 1864 до 1947 г.) е надгледувана од големите сили. И не само што надгледувале, туку големите сили директно се мешале. Веднаш по независноста големите сили ја укинуваат првата грчка република и Грција во 1832 година станува монархија, со кралот Ото, од баварската куќа (династија) на Вителсбахови, заменет во 1862 година со Принцот Вилхелм од Данска. Така едно национално и социјално револуционерно движење на „Рум милет“, кое во 1821 година започнало во денешна Романија(!), било целосно преземено од големите сили. И сега многу грчки историчари трагаат длабоко во историја по корените на грчката сина боја на националното знаме, а тоа повеќе личи на некои нордиски знамиња. А сегашната форма на грчкото национално знаме е утврдена дури во 1978 година.

По европскиот рецепт, по „еден крал“ следувало воспоставувањето на „една нација, еден јазик, една црква“.

Read more

Пред 25 години, кон крајот на осумдесеттите во минатиот век, поминав неколку месеци во Атина. Тогаш како студент го искусував преку „направи сам“ тоа што сега туристичките агенции го нудат како „работи и патувај“ (work & travel). Атина, Грција, во тоа време беше нормален избор. Со економија во пораст, во Грција постоеше потреба од (сезонски) работници во земјоделието, градежништвото и туризмот. А истовремено Грција беше и е врвна туристичка дестинација. Во значаен дел од времето поминато во Атина работев во младински хостел на плоштадот „Викторија“ во Атина. Идеална работа за студент. Малку работа, малку забава, во исклучителна разновидност. Атина ја запаметив по убаво: отворена, разновидна, забавна, безбедна… Се стекнав со нови умеење, вклучувајќи готвење на кари, што го научив од готвачите Цејлонци во хостелот. Покрај поминатото време таму, сопственикот на хостелот беше единствениот Грк со кој комуницирав, но можев да го набљудувам грчкото општество: од вообичаените политички расправи на пензионерите на „Омониа“, бучниот зелен пазар во близината, преполните Монистираки и Плака, марините на Ејгина… И со единствениот Грк со кој комуницирав, имавме несогласување. За што друго ако не за Македонија. Во расправата понекогаш на моја страна се приклучуваше рецепционерот, Иранец, кој студирал во Скопје и така имавме долги „грчко-македонско-персиски“ полемики.

И покрај неколкуте можности да патувам во Атина, поради службени потреби, тоа не се случи во минатите години. Слично „ембарго“ на патувања имав и за главните градови на поранешна Југославија, за што ми требаа 15 години да го надминам. По 25 години се одлучивме за краток одмор во Атина. Се колебав, дали е вистински момент, со социјалните немири таму, со насилството на Златна зора со… Но се донесе одлуката и заминавме.

Read more

„Што си ти? Атеиста! Прашувам што си, за кои празници не работиш? Ааа, православен христијанин!“ Тоа е една од шегите на релација теисти (верници) и атеисти, сега пред празниците, која ја отсликува состојбата на тензии во меѓусебните односи. Тие тензии беа највисоки во 2009 година, околу воведувањето на религиското образование во државните училишта и околу изградбата на црква на плоштадот, што ескалираше во насилство на плоштадот Македонија во Скопје. Оттогаш наваму како на новите, социјални медиуми, така и во традиционалните медиуми не престанува меѓусебното полемизирање.

Една тема во полемиката е кој повеќе зло нанел. Доколку едните ги наведат злосторствата на другите, селективно ги забораваат сопствените. Тие што ќе ги наведат инквизицијата, крстоносните војни, верските судири во Европа, Нигерија или некоја друга земја, ќе заборават на злосторствата на Сталин во Русија, Мао Це Тунг во Кина, Пол Пот во Камбоџа или Енвер Хоџа во Албанија. Ќе тврдат дека религијата во Македонија не била посебно прогонувана во социјализмот, истовремено тврдејќи дека сега насилно се наметнува религијата. А тепањето на плоштадот се случи, како и што и постоеше непријателски секуларизам и прогон на религијата во социјализмот. Наддавањето за кој донесува повеќе зло е бесмислено, бидејќи екстремизмот – теистички или атеистички е исто зол и опасен.

Второ поле на полемизирање се верските храмови. За тоа пишував во „Струмица напред – Скопје стој (не)доследност“. Додека имаше жестока реакција од атеистите и секуларистите за изградбата на црквата на плоштадот во Скопје, изостана таква реакција за градбата на црквата „Успение на Пресвета Богородица“ во Струмица или „Св. Кирил и Методиј“ во Велес. За „(Аеро)Дромци“ се прават шеги за бројот на црквите кои се градат, а имаат четири православни и една католичка црква, на 72.000 граѓани, помалку од претходно споменатите градови. Се критикува власта за градење цркви, а во исто време се премолчува дека ктитори или дарители за црквите се луѓе поврзани со опозицијата: во Радовиш, дарителот за црквата во 2011 година беше кандидат за пратеник на опозициска партија; во Аеродром, дарителот е поранешен пратеник на СДСМ; за Св. Богородица во Скопје, дарителот е поврзан со опозицијата, а за Св. Константин и Елена најголем дарител е една банка чие име често се поврзува со СДСМ. Од друга страна, верските храмови како духовна потреба, теистите ги забораваат, ако се тоа верски храмови од друга, не од сопствената вера.

Read more

Минатиот коментар „И роднини и добри соседи [1]“ беше вовед за што можеме да направиме за македонско-бугарското добрососедство. Бев свесен за предизвикот на темата, но тој предизвик некако стана поголем, потежок за само една недела. Прво, минатата недела на мојот напис како читател реагираше Јордан Костадинов, претседател на ОМО „Илинден“, кој напиша дека „ не може да се зборува за пријателство со нашите соседи“, поради нивното непризнавање на македонската нација и „насилната асимилација под нивна окупација“. Потоа подготувајќи се, читав написи на веб страната на „Бугарскиот културен клуб“ – Скопје (БККС). Тоа е организација чија декларирана цел е „промоција и афирмација на ценостите на бугарската култура“ и зближување и меѓукултурна толеранција на Бугарија и Македонија. Написите содржат ставови полоши од комбинираните службени ставови на Софија и Атина. Ако БККС така го доживува „заемното почитување“ на кое се повикива во нивната програма, како ли изгледа „нетолеранција“. А БККС во април имале средба со Марин Рајков, новиот бугарски премиер со стари ставови.

Тоа што некои Бугари го доживуваат како добрососедство и како заемно почитување, всушност е барање за македонско само-укинување или во подобар случај како што напишав минатата недела како „територијално и временско ограничено“ признавање на македонската нација само во Република Македонија и само по 1944 година (АСНОМ). За среќа, не сите Бугари размислуваат така. Уште еднаш ќе се повторам, да, можеме да бидеме лути, но мора да бараме решение. Решението мора да е засновано на опстојување на македонската нација, култура и јазик и истовремени чекори на градење на доверба.

Најмалку спорна одредба на идниот Договор за добрососедство меѓу Македонија и Бугарија, базиран на Декларацијата од 1999 година, се заеднички седници на нашите Влади, нешто што веќе е договорено со Србија. Исто така, не треба да е спорно обновувањето на бугарски воени гробишта кај нас, како што е направено со англиските, француските и други воени гробишта, потсетници на воениот пекол, или со српските воени гробишта во Зебрењак, Младо Нагоричане, Кумановско и одбележувањето на 100-годишнината на Кумановската битка.

Read more

Во мојот коментар од минатата недела „Добрососедство“ пишував за добрососедските проблеми, кои сите ги имаат, преку примерот на Унгарија и Словачка. Но кога се расправа за темата за добрососедството, покрај сите аргументи, дека нашите, македонски проблеми не се разликуваат од туѓите добрососедски проблеми, постои реакција дека не е исто, другите немаат соседи како нашите, кои не ги признаваат.

Сепак е исто, само не е споделено. Терминот „маѓаризација“ (унгаризација) се употребува за процес започнат во 19 век, во кој унгарскиот јазик, унгарските имиња на места (топоними) и унгарски имиња и презимиња се наметнуваат на Словаците, Хрватите, Србите, Романците, Русините, дури и на Германците и Евреите. Слично како и со „русификацијата“. Та дури и во сега мирољубивата Скандинавија, Норвежаните говорат за „400 години темнина“ за време на нивната унија со Данска. Тоа се последиците на создавање на држави – нации во 18 и 19 век.

И кога говориме за непризнавањето од соседите, да употребуваме факти. Два наши соседи, Србија и Албанија, признаваат македонско малцинство во своите држави. Ама, едните црквата не ја признавале, другите со БЈРМ комуницирале. Да, има проблеми, но нацијата ја признаваат и на нас е да работиме да ги надминеме проблемите. Од другите три соседи Косово, Бугарија и Грција, само Грција во целост ја оспорува Македонија, Македонците и македонскиот јазик.

Read more

Локалните избори на 24 март беа и поминаа. Доволно време и внимание им беа посветени, па сега по изборната пауза време е да се вратиме во реалноста. А таму нè чека уште една шанса за напредок во ЕУ-интеграциите. Всушност шансата за напредок во ЕУ-интеграциите е пред целиот регион на Западен Балкан: Македонија и Србија, во зависност од пролетниот извештај на Европската комисија се пред одлука до јуни, во оваа претседателство, за започнување на преговорите со ЕУ; Косово за одлука за започнување на процесот на стабилизација и асоцијација… Албанија по донесувањето на клучните закони и изборите може да добие шанса за отворање на преговорите. Секако, секоја земја со својата тежина на исполнување на домашните задачи. Но имаме можност Македонија (и Србија) да ѝ се придружи на Црна Гора во преговорите за ЕУ-членство, можност за сите земји од Западен Балкан да направат чекор понатаму. Можноста не сакам да ја наречам историска, прво зашто кај нас секој чекор е историски и имаме хиперинфлација на значајност, второ и ако ја пропуштиме оваа, ќе има нова шанса. Но доколку не ја употребиме оваа можност, следната можеби ќе ја почекаме неколку години.

Тогаш, ајде да направиме сè што можеме и што зависи од нас да ја искористиме таа можност. Очекувањата од високиот пристапен дијалог и не се многу високи: владеење на правото, слобода на изразувањето, борба против корупцијата и добри меѓуетнички односи. Работи што не ни требаат за Брисел, туку за нас самите. Клучни се очекувањата во однос на добрососедството, чекори за решавање на спорот за името и чекори за постигнување на договор за добрососедство со Бугарија.

На почеток треба да си расчистиме дека добрососедството не е нова пречка на нашата интеграција, туку норма што сите членки на ЕУ ја исполниле. Во основа со тие договори се признаваат меѓусебните граници, страните се откажуваат од секакви територијални претензии и се уредуваат отворени прашања како националните малцинства.

Е да, ама другите немале вакви соседи како ние! Не е баш така. Ама сто стапа по туѓ грб не болат! Секако дека договорот меѓу Германија и Полска не бил ни малку лесен. Или, пак, договорите меѓу Унгарија и Романија и Словачка.

Read more